Hợp tác xã Sơn Trà: Trao quyền cho phụ nữ vùng dân tộc thiểu số

Theo dõi KTMT trên

Giữa những tầng mây lơ lửng trên xã Hồng Thái (tỉnh Tuyên Quang), nơi những gốc chè Shan Tuyết cổ thụ âm thầm đứng canh núi rừng hàng trăm năm, một câu chuyện đổi thay đang diễn ra bền bỉ: câu chuyện về HTX Sơn Trà, nơi hội tụ sức sống của hai Chương trình Mục tiêu quốc gia quan trọng: xây dựng nông thôn mới và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Đây không chỉ là câu chuyện về một loại nông sản quý giá, mà là câu chuyện về cách một cộng đồng người Dao thoát nghèo bền vững nhờ thay đổi tư duy sản xuất, gắn nông nghiệp xanh với du lịch sinh thái, đưa đặc sản quê hương vươn ra thế giới. Và quan trọng hơn, đó là minh chứng rõ nét cho sức sống của các chương trình Mục tiêu quốc gia khi đi vào đời sống.

“Cây chủ lực” của nông thôn mới vùng cao Tuyên Quang

HTX Sơn Trà, tọa lạc tại xã Hồng Thái, tỉnh Tuyên Quang, đã trở thành mô hình điển hình tiêu biểu trong phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Từ những ngày đầu gian khó, khi cây chè Shan tuyết ở đây gần như bị lãng quên, đã từng có thời điểm người dân chặt bỏ chè cổ thụ để bán làm củi. Vùng lõi nghèo Na Hang (cũ) chưa tìm được hướng đi cho cây chè, người dân chỉ hái để uống, chẳng ai tin rằng những búp chè địa phương có thể trở thành sản phẩm giá trị.

Vậy mà hôm nay, chính những đồi chè ấy đã trở thành “cây chủ lực”, giúp xã Hồng Thái về đích nông thôn mới từ năm 2020, đưa hàng trăm hộ đồng bào Dao thoát nghèo bền vững, mở ra hướng làm kinh tế mới dựa trên giá trị bản địa.

Từ một tổ hợp tác nhỏ với 7 thành viên vào năm 2014, HTX Sơn Trà nay đã phát triển lên 20 thành viên, quản lý vùng nguyên liệu rộng 64 ha, trong đó có 29 ha chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi và 35 ha chè trồng trên 20 năm. Những cây chè không chỉ là tài nguyên quý giá của đất trời, mà còn là nguồn lực kinh tế bền vững, nâng cao đời sống đồng bào Dao nơi đây.

Những ngày đầu, HTX phải đối mặt với nhiều khó khăn: cơ sở vật chất thiếu thốn, vốn sản xuất hạn hẹp, kỹ thuật chế biến hạn chế, sản phẩm khó tiêu thụ và sự nghi ngại của người dân về khả năng biến chè thành hàng hóa. 

Tuy nhiên, bằng niềm tin vào giá trị chè Shan tuyết, HTX đã kiên trì vượt qua thử thách, xây dựng chuỗi sản xuất bền vững với sự hỗ trợ ban đầu từ ngân sách Nhà nước, đầu tư máy móc hiện đại, liên kết với các hộ dân trong vùng để thu hái và chế biến theo tiêu chuẩn hữu cơ, đảm bảo nguyên tắc “ba không”: không sâu bệnh, không thuốc bảo vệ thực vật và phân hóa học, không pha tạp hay ướp hương liệu.

Mô hình liên kết theo chuỗi giá trị của HTX là yếu tố then chốt để đảm bảo sản xuất ổn định và thu nhập cho người dân. HTX trực tiếp quản lý sản xuất, hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc, thu hái, bảo quản và chế biến, ngoài ra còn mạnh dạn áp dụng công nghệ hiện đại, từ máy sao, máy vò, máy sấy đến máy hút chân không, đảm bảo tỷ lệ chế biến chuẩn: 100 kg chè tươi cho ra 16 kg chè khô đồng đều, đáp ứng nhiều phân khúc khách hàng. Việc hướng dẫn hái “1 tôm 1 lá” hay “1 tôm 2 lá” tùy loại chè giúp tối ưu hương vị và chất lượng, đồng thời nâng cao giá trị thương mại cho sản phẩm. Hàng năm, hơn 100 tấn chè tươi được thu mua, bảo đảm nguồn nguyên liệu dồi dào cho chế biến, xuất khẩu và chuỗi liên kết sản xuất bền vững.

Điểm nổi bật ở Sơn Trà là tác động mạnh mẽ đến tư duy sản xuất và văn hóa bản địa. Nhờ các lớp tập huấn định kỳ của chuyên gia Hiệp hội Chè Việt Nam, người dân học cách chăm sóc chè theo chuẩn hữu cơ, thu hái đúng kỹ thuật, chế biến kết hợp truyền thống và công nghệ hiện đại, đồng thời bảo vệ rừng chè cổ thụ - tài nguyên quý của cộng đồng.

Nhờ đó, người Dao dần biết trân trọng cây chè, không còn chặt bỏ hay bán rẻ, mà phát triển thành giá trị kinh tế lâu dài. Chuỗi liên kết sản xuất - tiêu thụ còn giúp họ yên tâm về đầu ra, ổn định thu nhập quanh năm, đồng thời góp phần bảo vệ môi trường và phát triển nông nghiệp bền vững. Không chỉ nâng cao năng lực sản xuất, mô hình này còn thay đổi tư duy của người dân về nông nghiệp hàng hóa chất lượng cao, biến những búp chè địa phương thành sản phẩm có giá trị kinh tế thực sự.

Không chỉ nổi bật về chất lượng, sản phẩm chè Shan Tuyết của HTX Sơn Trà đã được ghi nhận trong Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) với 2 sản phẩm đạt 4 sao và 1 sản phẩm đạt 3 sao, đồng thời thử nghiệm xuất khẩu sang Pháp và Mỹ, hướng tới chuẩn 5 sao để tiếp cận thị trường quốc tế. Hàng năm, Chi cục Quản lý chất lượng nông lâm sản Na Hang đều lấy mẫu đất, lá chè để kiểm tra tồn dư hóa chất - một quy trình quan trọng trong chuẩn OCOP và nông nghiệp sạch.

Các giải thưởng danh giá gồm Cúp Bạc “Sản phẩm hữu cơ vì sức khỏe cộng đồng”, Top 50 thương hiệu nổi tiếng châu Á – Thái Bình Dương, được công nhận là Sản phẩm công nghiệp nông thôn Tiêu biểu cấp khu vực năm 2024,... và đặc biệt là quà tặng cho Thủ tướng Malaysia năm 2019.

Ngày 10/2023, HTX được cấp mã số vùng trồng đủ điều kiện xuất khẩu EU, minh chứng cho chất lượng và uy tín sản phẩm. Từ những ngày đầu gian khó, sản phẩm của HTX giờ đây đã khẳng định vị thế trên thị trường trong nước và mở ra cơ hội hội nhập toàn cầu.

Trong bối cảnh chuyển đổi số nông nghiệp, HTX Sơn Trà cũng đã mạnh dạn ứng dụng thương mại điện tử, bán hàng qua website, mạng xã hội. Nhờ đó, sản phẩm không chỉ tiêu thụ trong địa phương mà còn vươn ra các thị trường lớn. Việc áp dụng thương mại điện tử không chỉ mở rộng thị trường mà còn nâng tầm giá trị sản phẩm, góp phần thúc đẩy HTX miền núi tiếp cận tiêu chuẩn quốc tế.

Dù đã đạt nhiều thành công, HTX Sơn Trà vẫn còn những thách thức như một số hộ dân thiếu kinh nghiệm, khó tiếp cận vốn và công nghệ, hạ tầng giao thông chưa đồng bộ ảnh hưởng đến vận chuyển và tiêu thụ sản phẩm. HTX kiến nghị các cơ quan chức năng tiếp tục hỗ trợ kỹ thuật, cải thiện hạ tầng, ưu đãi vốn vay, đào tạo nhân lực và xúc tiến thị trường, nhằm hoàn thiện chuỗi giá trị và đảm bảo thu nhập bền vững cho người dân.

Nâng giá trị bản địa, trao quyền cho phụ nữ vùng dân tộc thiểu số

Nếu Chương trình Nông thôn mới tập trung hoàn thiện hạ tầng và phát triển sản xuất hàng hóa, thì Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi tại Hồng Thái lại mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, bởi 90% dân số là người Dao, nơi mà hủ tục lạc hậu và thói quen sản xuất tự phát từng là rào cản lớn cho kinh tế.

Nhờ sự dẫn dắt của HTX Sơn Trà, cây chè Shan Tuyết đã trở thành “cây xóa đói giảm nghèo” chủ lực, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho hơn 130 hộ liên kết. Người dân được hướng dẫn áp dụng kỹ thuật chăm sóc chè hữu cơ, thu hái đúng quy chuẩn, chế biến kết hợp phương pháp truyền thống và công nghệ hiện đại, đồng thời bảo vệ rừng chè cổ thụ - tài nguyên quý của cộng đồng. Từ một sản phẩm tự cung tự cấp, chè giờ đây trở thành sinh kế bền vững, giúp đồng bào cải thiện đời sống, từng bước nâng cao tư duy kinh tế, từ “làm theo thói quen” sang “làm theo tiêu chuẩn”.

Vai trò của phụ nữ tại Sơn Trà cũng là điểm sáng: họ tham gia trực tiếp vào thu hái, sao chè, hướng dẫn trải nghiệm du lịch sinh thái và quản lý HTX.

Tại HTX Sơn Trà, phụ nữ thường là lực lượng lao động chính tham gia vào việc chăm sóc và thu hái chè. Đặc biệt, trong sản xuất hữu cơ và chè cao cấp, việc thu hái đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và tuân thủ nghiêm ngặt kỹ thuật thu hái búp chè tươi, đây là điểm mạnh của lao động nữ. Họ tuân thủ các quy trình sản xuất hữu cơ và “3 không” (không sâu bệnh, không thuốc bảo vệ thực vật, không phân hóa học) theo cam kết của HTX để đảm bảo chất lượng sản phẩm OCOP và xuất khẩu.

Họ tham gia vào các khâu sơ chế, chế biến chè sau thu hoạch. Dù HTX có đầu tư máy móc hiện đại, nhưng sự khéo léo và cẩn thận trong khâu này là yếu tố quyết định chất lượng cuối cùng của sản phẩm trà.

Đáng chú ý, tại HTX Sơn Trà, nhiều vị trí quản lý quan trọng do phụ nữ tham gia đảm nhiệm. Họ là những người tiên phong, mạnh dạn chuyển đổi sang mô hình sản xuất sạch, bền vững, quyết tâm đưa nông sản bản địa ra thị trường lớn.

Phụ nữ không chỉ nâng cao vị thế trong gia đình mà còn chủ động kinh tế, trở thành lực lượng thúc đẩy phát triển cộng đồng, minh chứng sống động cho bình đẳng giới trong vùng dân tộc thiểu số. Đây là yếu tố quan trọng tạo động lực, khuyến khích thế hệ trẻ tham gia các quyết định kinh tế và xã hội một cách công bằng.

Những nỗ lực không ngừng nghỉ của HTX Sơn Trà đã tạo ra tác động rõ rệt: diện tích chè được phục hồi, nhiều hộ thoát nghèo và cải thiện đời sống bền vững. Chuỗi liên kết sản xuất – tiêu thụ giúp người dân yên tâm sản xuất, ổn định thu nhập, hình thành nền nông nghiệp hàng hóa hiện đại. Việc kết hợp bảo tồn và phát triển chè Shan Tuyết với du lịch sinh thái đã biến Hồng Thái trở thành điểm đến hấp dẫn, gắn văn hóa bản địa với nâng cao thu nhập.

Với chiến lược bài bản, kiên trì bảo tồn giá trị truyền thống và áp dụng khoa học kỹ thuật hiện đại, HTX Sơn Trà trở thành biểu tượng thành công của kinh tế tập thể vùng đồng bào dân tộc thiểu số, minh chứng sống động cho việc gắn phát triển kinh tế – xã hội với giảm nghèo, nâng cao đời sống, bình đẳng giới, ứng dụng công nghệ số và mở ra hướng đi bền vững cho vùng núi phía Bắc.

Doanh thu HTX tăng trưởng liên tục từ 900 triệu đồng năm 2018 lên 4,7 tỷ đồng năm 2023 và dự kiến đạt 5 tỷ đồng năm 2025, chủ yếu từ sản xuất, chế biến và kinh doanh chè Shan Tuyết, đồng thời tích cực phát triển du lịch cộng đồng, bảo tồn cảnh quan và văn hóa bản địa, loại bỏ hủ tục lạc hậu, góp phần xây dựng đời sống văn hóa lành mạnh, tiến bộ trong cộng đồng.

Câu chuyện của HTX Sơn Trà không chỉ là sự hồi sinh của cây chè, mà là minh chứng cho nội lực của cộng đồng người Dao khi được trao cơ hội, được định hướng đúng và được truyền cảm hứng từ những chương trình lớn của quốc gia. Từ những gốc chè từng bị chặt làm củi, ngày nay người dân đã biết gọi tên nó bằng sự trân trọng; từ những gia đình nghèo quanh năm lo bữa ăn, giờ đây họ đã tự tin sản xuất theo tiêu chuẩn hữu cơ, tham gia thương mại điện tử, đón du khách trong homestay của chính mình.

Tất cả được tạo nên từ tinh thần dám nghĩ, dám làm của một HTX nhỏ giữa rừng núi Na Hang, nhưng mang khát vọng lớn: đưa chè Shan tuyết Hồng Thái trở thành thương hiệu quốc tế.

Chậm rãi như cây chè Shan tuyết, 20 năm mới cao đến tầm lưng người nhưng rễ bám sâu, thân chắc khỏe, búp thơm ngày một tinh hoa hơn. Hành trình của HTX Sơn Trà cũng vậy: kiên trì, bền bỉ, nhưng chắc chắn và đầy hy vọng, góp phần quan trọng vào mục tiêu chung của quốc gia về xây dựng nông thôn mới và phát triển bền vững vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Hằng Lương