HTX Nông sản Tân Việt Á: Vượt thách thức, xây dựng HTX bền vững vùng nông thôn mới

Theo dõi KTMT trên

Những khó khăn như: tiếp cận vốn, chi phí logistics đắt đỏ, việc quảng bá hạn chế và cơ chế hỗ trợ còn chậm… - không chỉ là câu chuyện riêng của một hợp tác xã mà chính là lời cảnh báo cần những giải pháp đột phá, thiết thực hơn bao giờ hết trong việc thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.

Đưa miến dong đi khắp Việt Nam và xuất khẩu sang Mỹ

Trong bối cảnh đất nước đang đẩy mạnh thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, các hợp tác xã (HTX) nông nghiệp tại vùng sâu, vùng xa đang đối mặt với không ít khó khăn về cơ chế, chính sách. Để đạt được những mục tiêu mà Chương trình đề ra, việc tháo gỡ vướng mắc cho các HTX không chỉ là nhiệm vụ cấp bách mà còn là bài học lớn cho sự phát triển bền vững của kinh tế tập thể.

Tại mảnh đất Minh Tâm, tỉnh Cao Bằng, HTX Nông sản Tân Việt Á - đơn vị chuyên chế biến nông sản với sản phẩm chủ lực là miến dong - được thành lập cuối năm 2017. Dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Hội đồng Quản trị kiêm Giám đốc Trần Đức Hiếu, HTX đã nhanh chóng khẳng định vị thế nhờ chất lượng sản phẩm vượt trội, được khách hàng đánh giá cao về độ dai, thơm ngon và an toàn thực phẩm.

Từ những ngày đầu thử nghiệm, sản phẩm miến dong đã thành công và đến tay những khách hàng đầu tiên. Đến nay, HTX cung cấp hơn 20.000 sản phẩm mỗi năm, với năng lực sản xuất ổn định 6-8 tấn/tháng. Việc liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị tổng diện tích 25 ha đã tạo việc làm ổn định cho lao động địa phương, góp phần giảm nghèo và tăng thu nhập cho bà con địa phương; góp phần quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn gắn với xây dựng nông thôn mới.

Sản phẩm của HTX Nông sản Tân Việt Á không chỉ có mặt tại các tỉnh miền Bắc như Cao Bằng, Thái Nguyên, Hà Nội… mà còn lan tỏa đến Thành phố Hồ Chí Minh, các chuỗi thực phẩm sạch lớn nhỏ, thậm chí tham gia hội chợ thương mại và được chứng nhận OCOP 4 sao, mở đường xuất khẩu sang Mỹ với lô hàng đầu tiên 4 tấn vào tháng 1/2025.

Thành công này phần lớn nhờ sự hỗ trợ từ các chương trình quốc gia. Chia sẻ với Tạp chí Kinh tế Môi trường, ông Trần Đức Hiếu - Giám đốc HTX cho biết, năm 2019, HTX nhận bộ dây chuyền sản xuất miến dong từ Chương trình khuyến công quốc gia qua Trung tâm Khuyến công và Sở Công Thương Cao Bằng, nâng công suất lên 200 kg/ngày. Đến giai đoạn 2020-2023, sự hỗ trợ từ chương trình IFAD tỉnh đã giúp HTX xây dựng hệ thống giàn phơi và phòng sấy, từ đó đảm bảo được tốt hơn về chất lượng của các sản phẩm.

Đến cuối năm 2023, HTX tự đầu tư dây chuyền bán tự động, đạt 600 kg/ngày chỉ với 2 công nhân vận hành, tăng năng suất gấp 2-3 lần so với thủ công, giảm chi phí lao động và mở rộng thị trường.

Nhờ đẩy mạnh quảng bá trên các nền tảng số như Facebook, Lazada, Shopee, sàn thương mại điện tử Cao Bằng và Postmart, kết hợp tích cực tham gia các hội chợ thương mại, HTX đã liên tục gia tăng doanh thu, đồng thời khẳng định rõ vai trò quan trọng của mình trong việc hiện thực hóa mục tiêu quốc gia về xây dựng chuỗi giá trị nông sản bền vững cho vùng miền núi.

Nhiều trắc trở phía sau những số liệu doanh thu

Tuy nhiên, phía sau những doanh thu của cả tập thể cũng là muôn vàn khó khăn, vướng mắc mà HTX Nông sản Tân Việt Á cùng nhiều HTX khác đang phải đối mặt, chủ yếu xuất phát từ cơ chế, chính sách chưa đồng bộ và phù hợp với điều kiện địa phương.

Theo báo cáo của Liên minh Hợp tác xã Việt Nam, đến năm 2024, khu vực kinh tế tập thể vẫn gặp trở ngại lớn về tiếp cận vốn tín dụng, với tỷ lệ HTX tiếp cận vốn chính thức chỉ khoảng 30-40% do thiếu tài sản thế chấp và quy trình thẩm định phức tạp.

Tại Cao Bằng - một tỉnh miền núi, biên giới còn nhiều khó khăn do địa hình chia cắt, với hơn 50% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, giao thông khó khăn làm tăng chi phí logistics lên 20-30% so với vùng xuôi, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng mở rộng thị trường.

Ông Trần Đức Hiếu - Giám đốc HTX Nông sản Tân Việt Á - chia sẻ thẳng thắn những trăn trở của hợp tác xã trong quá trình phát triển chuỗi giá trị miến dong tại vùng miền núi Cao Bằng.

Theo đó, hiện HTX đã duy trì liên kết ổn định với hơn 100 hộ trồng dong riềng, trong đó tổ chức sản xuất tập trung trên 25 ha vùng nguyên liệu. Tuy nhiên, phần lớn bà con ngoài vùng liên kết vẫn canh tác tự phát, ồ ạt, không theo quy hoạch nên sản lượng thất thường, dẫn đến giá thu mua bấp bênh, ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập của người trồng và kế hoạch sản xuất của HTX. Đặc biệt, những năm gần đây, các chính sách hỗ trợ giống cây trồng chất lượng cao, phân bón hữu cơ hay tập huấn kỹ thuật cho nông dân gần như không có, khiến HTX phải tự lực hoàn toàn trong việc bao tiêu sản phẩm, ổn định đầu vào cũng như tập huấn cho bà con.

Từ thực tiễn đó, ông Hiếu đề xuất một số kiến nghị: Về hành lang pháp lý và cơ chế hỗ trợ, các sở, ban ngành cần chủ động đồng hành, hướng dẫn cụ thể cho hợp tác xã thay vì để HTX tự “mày mò” tìm đường. Cần đơn giản hóa tối đa thủ tục hành chính: một chứng nhận chất lượng, một giấy phép an toàn thực phẩm hiện mất hàng tháng, thậm chí hàng quý mới hoàn thành, gây rất nhiều khó khăn cho việc mở rộng thị trường của sản phẩm HTX.

Về thuế và các cơ chế tài chính, đề nghị tổ chức thêm các lớp tập huấn chuyên sâu để cán bộ HTX nắm chắc chính sách thuế, hóa đơn điện tử và các ưu đãi dành cho kinh tế tập thể, đồng thời có hướng dẫn chi tiết cách lập hồ sơ vay vốn ưu đãi.

Riêng về nguồn vốn, Giám đốc HTX Nông sản Tân Việt Á cho rằng dù doanh nghiệp hay HTX cũng đều đang rất thiếu vốn lưu động và vốn đầu tư máy móc, nhưng việc tiếp cận các gói hỗ trợ vẫn còn nhiều rào cản: thủ tục phức tạp, yêu cầu tài sản thế chấp cao, thời gian giải ngân kéo dài. HTX mong muốn có cơ chế tín dụng đặc thù dành riêng cho hợp tác xã, ví dụ như bảo lãnh tín dụng bằng hợp đồng liên kết bao tiêu sản phẩm với nông dân, thay vì chỉ dựa vào tài sản cố định.

Ông Hiếu nhấn mạnh: “Chỉ khi nông dân có giống tốt, kỹ thuật tốt, thu nhập ổn định và HTX được hỗ trợ thực chất về cơ chế, vốn, thị trường, thì chuỗi miến dong Cao Bằng mới thực sự bền vững, góp phần thiết thực vào mục tiêu giảm nghèo, thúc đẩy phát triển kinh tế vùng nông thôn mới, nâng cao đời sống người dân”.

Bên cạnh đó, cũng theo Giám đốc HTX, công tác quảng bá và kết nối thị trường vẫn là "nút thắt" lớn. Mặc dù đã tham gia một số hội chợ nhờ sự hỗ trợ từ Trung tâm Xúc tiến Thương mại, HTX mong muốn có thêm các chương trình chuyên biệt để đưa sản phẩm nông sản Cao Bằng đến mọi miền đất nước.

Theo khảo sát, năng lực quản lý của cán bộ HTX cũng là một điểm hạn chế, với hơn 60% lãnh đạo HTX ở vùng miền núi chưa được đào tạo chuyên sâu về chuyển đổi số và ứng dụng khoa học công nghệ, dẫn đến việc quảng bá chủ yếu dựa vào kênh truyền thống, trong khi thị trường số đòi hỏi kỹ năng livestream, xây dựng nội dung trên nền tảng TMĐT. Theo khảo sát của Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường năm 2024, mức độ tự động hóa của HTX ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số chỉ đạt mức 2/5, cách xa mục tiêu chuyển đổi số trong chương trình quốc gia.

Những vướng mắc này không chỉ riêng HTX Tân Việt Á mà là vấn đề chung của hơn 26.000 HTX trên cả nước, đặc biệt ở các huyện nghèo vùng miền núi, nơi tỷ lệ HTX hoạt động hiệu quả chỉ đạt 40-50%. Những con số đó phản ánh sự bất cập trong cơ chế chính sách: thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành, địa phương; chính sách hỗ trợ chưa linh hoạt với đặc thù vùng sâu, vùng xa; và niềm tin của thành viên HTX chưa cao do lợi ích chưa được bảo vệ đầy đủ. Nếu không tháo gỡ, các mục tiêu của chương trình như xây dựng 300 mô hình HTX điển hình với doanh thu bình quân 5 tỷ đồng/năm có lẽ sẽ khó mà đạt được. Và như vậy, chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến mục tiêu giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế xanh của Việt Nam.

Để vượt qua những thách thức này và thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia thời gian tới, cần các giải pháp đồng bộ, thiết thực, lấy HTX làm nòng cốt. Nhiều chuyên gia cũng như tại các tọa đàm, hội thảo đã thống nhất quan điểm:

Trước hết, cần hoàn thiện cơ chế, chính sách theo hướng đơn giản, thông thoáng, ưu tiên hỗ trợ trực tiếp cho HTX vùng miền núi như miễn giảm thủ tục hành chính, tăng hạn mức vay vốn không thế chấp lên 2-3 tỷ đồng/HTX từ Quỹ Hỗ trợ nông dân và Ngân hàng Chính sách xã hội. Cụ thể, rà soát và điều chỉnh Quyết định 1804/QĐ-TTg về Chương trình hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể giai đoạn 2021-2025, tích hợp thêm quỹ hỗ trợ logistics giảm chi phí vận chuyển cho sản phẩm OCOP vùng dân tộc thiểu số.

Thứ hai, đẩy mạnh đào tạo, nâng cao năng lực cho cán bộ và thành viên HTX, tập trung vào chuyển đổi số và ứng dụng khoa học công nghệ. Theo tinh thần Nghị quyết 20-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, cần tổ chức ít nhất 1.000 lớp tập huấn/năm về TMĐT, livestream bán hàng, và xây dựng chợ sản phẩm trực tuyến vùng miền núi - như mô hình hỗ trợ từ Liên minh HTX Việt Nam đã triển khai cho 200 HTX năm 2024, giúp tăng giá trị nông sản 1,3-1,5 lần. Đối với HTX Tân Việt Á, giải pháp này sẽ giúp mở rộng quảng bá miến dong trên các nền tảng số, kết nối trực tiếp với siêu thị lớn và thị trường xuất khẩu.

Thứ ba, tăng cường liên kết chuỗi giá trị và hỗ trợ xây dựng vùng nguyên liệu ổn định. Các địa phương như Cao Bằng cần lồng ghép nguồn vốn chương trình quốc gia với quỹ địa phương để hỗ trợ giống cây, kỹ thuật canh tác hữu cơ, nhằm giảm rủi ro từ biến đổi khí hậu. Khuyến khích mô hình HTX kiểu mới, gắn sản xuất với du lịch cộng đồng, như HTX Tân Việt Á có thể phát triển tour trải nghiệm chế biến miến dong, tạo thêm việc làm cho 20-30 lao động nữ đồng bào dân tộc.

Thứ tư, nâng cao vai trò giám sát, phối hợp giữa các cấp. Các bộ ngành như Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cần thành lập tổ công tác đặc biệt để tháo gỡ vướng mắc tại chỗ, đảm bảo giải ngân 95% vốn chương trình năm 2025. Đồng thời, tuyên truyền sâu rộng về Luật Hợp tác xã 2023, hiệu lực từ 1/7/2024, để nâng cao niềm tin của thành viên, phấn đấu 40-45% hộ nông dân tham gia HTX.

Với những giải pháp này, HTX Nông sản Tân Việt Á và các mô hình tương tự sẽ không chỉ vượt qua khó khăn mà còn trở thành động lực thúc đẩy Chương trình mục tiêu quốc gia, góp phần xây dựng vùng nông thôn mới phát triển nhanh, bền vững, đồng thời khẳng định sức sống mãnh liệt của kinh tế tập thể trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Bảo Loan