Báo động nguy cơ mất cân bằng đa dạng sinh học

Theo dõi KTMT trên

Tuy nhiên, do tác động của tự nhiên và con người, Việt Nam đang đối diện với nguy cơ suy giảm ĐDSH nghiêm trọng và sự mất cân bằng sinh thái diễn ra mạnh mẽ.

Đa đạng sinh học đang suy giảm nghiêm trọng

Với nhiều kiểu hệ sinh thái, các loài sinh vật và nguồn gen phong phú, đặc hữu đã mang lại những lợi ích trực tiếp cho con người và đóng góp to lớn cho nền kinh tế, nhất là trong phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, cũng như nhiều quốc gia khác trên thế giới, Việt Nam đang đối diện với nguy cơ suy thoái ĐDSH và sự mất cân bằng sinh thái diễn ra mạnh mẽ.

Theo Tổng cục Môi trường (Bộ TN&MT), việc  quản lý các hệ sinh thái(HST) tự nhiên, đặc biệt các  HST rừng trên cạn chưa hiệu quả ở nhiều địa phương vẫn diễn ra các hoạt động chặt phá rừng, khai thác gỗ bất hợp pháp có tổ chức ở các khu rừng phòng hộ, vùng đệm khu bảo tồn, hành lang giữa các khu bảo tồn, thậm chí trong vùng lõi rừng đặc dụng.

Diện tích rừng trồng tăng lên nhưng diện tích rừng tự nhiên lại giảm đi. Từ năm 2005 đến năm 2017, diện tích rừng đã tăng từ 34,6% đến 41,45% do trồng rừng và cải tạo tự nhiên. Tuy nhiên, diện tích rừng tự nhiên lại giảm từ 12 triệu ha (năm 1945) còn 2,8 triệu ha (năm 2017) và có 80% trong số này ở mức duy trì kém.

Trong giai đoạn 2012 – 2017, diện tích rừng tự nhiên đã bị mất do chặt phá rừng trái phép chiếm 11%, 89% còn lại do chuyển mục đích sử dụng rừng tại những dự án được duyệt. Trung bình mỗi tháng, cả nước ghi nhận khoảng 806 vụ vi phạm pháp luật về bảo vệ rừng.

Các HST đất ngập nước tự nhiên ở Việt Nam cũng có xu hướng suy giảm diện tích như: rừng ngập mặn, rừng san hô, thảm cỏ biển, bãi vùng gian triều, rừng tràm, hồ tự nhiên. Tuy vậy, các kiểu đất ngập nước nhân tạo lại có chiều hướng gia tăng diện tích như: hồ chứa nước, ao nuôi trồng thủy sản, đất trồng lúa, ao xử lý nước thải...

Theo dự báo của Viện Khoa học Khí tượng – Thủy văn và BÐKH (Bộ Tài nguyên và Môi trường), vào cuối thế kỷ 21, nhiệt độ trung bình năm của nước ta tăng khoảng 2,3 độ C; mực nước biển có thể dâng từ 75 cm đến 1 m so với trung bình thời kỳ từ năm 1980 đến năm 1999.

Do vậy, nếu theo dự báo thì khoảng 20% đến 38% diện tích đồng bằng sông Cửu Long và khoảng 11% diện tích đồng bằng sông Hồng bị ngập nước. Cũng với kịch bản này, sẽ có 78 sinh cảnh tự nhiên quan trọng (27%), 46 khu bảo tồn (33%), 9 khu vực ÐDSH có tầm quan trọng bảo tồn quốc gia và quốc tế (23%) và 23 khu có đa dạng quan trọng khác (21%) ở Việt Nam bị tác động nghiêm trọng…

Ðáng chú ý, nhiệt độ trung bình tăng sẽ làm thay đổi vùng phân bố và cấu trúc quần thể sinh vật của nhiều HST. Các nhà khoa học đã chứng minh được sự di cư của một số loài do sự ấm lên của Trái đất.

Thời gian qua, nhiều khu bảo tồn thiên nhiên, vườn quốc gia,... đã bị xâm hại nghiêm trọng. Bán đảo Sơn Trà từ lâu đã được xác định có vị trí rất quan trọng về quốc phòng, an ninh, đã được quy hoạch là Khu du lịch Quốc gia. Rừng Sơn Trà có nhiều loài quý hiếm được ghi trong Sách Đỏ.

Tuy nhiên, từ năm 2003 đến 2013, chính quyền Đà Nẵng đã lần lượt phê duyệt, chấp thuận đầu tư 18 dự án du lịch nghỉ dưỡng trên bán đảo Sơn Trà với tổng diện tích 1.222,5 ha, quy mô lưu trú 1.902 biệt thự, 24 bungalow, 306 buồng khách sạn. Loạt dự án này đã “băm nát” quy hoạch bán đảo Sơn Trà. Điều đáng nói, cho đến năm 2017 sau khi cấp phép hàng loạt dự án, TP.Đà Nẵng vẫn chưa đánh giá tổng thể, hiện trạng đa dạng sinh học trên bán đảo này.

Thêm một vụ việc làm tổn hại đến thiên nhiên gây nhiều bức xúc, từ năm 2018 đến 2019, hàng loạt cây gỗ quý có tuổi đời hàng trăm năm bị đốn hạ với quy mô lớn tại Vườn quốc gia Cúc Phương. Gỗ được tuồn ra cửa rừng rất nhanh và được đầu nậu thu mua với giá cao ngất ngưởng. Điều này khiến dư luận hoài nghi liệu có ai đứng sau “bảo kê” cho lâm tặc hoành hành.

Mới đây nhất, hồi tháng 3/2020, nhiều diện tích rừng phòng hộ đầu nguồn Khu bảo tồn thiên nhiên ở 2 xã Tà Long và Húc Nghì, huyện miền núi Đakrông (Quảng Trị) đã bị xâm hại nghiêm trọng. Trong năm 2019 và những tháng đầu năm 2020, các đối tượng đã khai thác gỗ trái phép, hủy hoại rừng với tổng diện tích hơn 5 ha.

Lập quy hoạch bảo tồn ĐDSH để phát triển bền vững

Phát biểu tại cuộc họp về Quy hoạch bảo tồn ĐDSH hồi đầu tháng 7/2020, Thứ trưởng Bộ TN&MT Võ Tuấn Nhân cho biết: Quy hoạch bảo tồn ĐDSH quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 phải đặt ra mục tiêu gìn giữ được mảng xanh môi trường, đảm bảo phát triển kinh tế bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.

Theo đó, quy hoạch bảo tồn ĐDSH trong 10 năm tới có ý nghĩa rất quan trọng khi đóng vai trò là một yếu tố nền tảng, cấu thành sự phát triển của đất nước theo hướng bền vững. Đây được coi là một lớp trong các quy hoạch của ngành TN&MT và phải được hoàn thành trước quy hoạch bảo vệ môi trường quốc gia.

Thời gian qua, công tác bảo tồn ĐDSH đã huy động được sự tham gia của nhiều Bộ, ngành, địa phương, các tổ chức bảo tồn trong nước và quốc tế và đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận.

Thông qua Chương trình quỹ gen đã tiến hành bảo tồn nguồn gen quý trên phạm vi cả nước, đặc biệt nguồn gen cây trồng, vật nuôi, thuỷ sản và dược liệu. Đến nay, trên toàn quốc đã có trên 30 tỉnh đưa các loại hình nhiệm vụ quỹ gen vào thực hiện hàng năm.

Số lượng các nguồn gen quý hiếm được lưu giữ, bảo tồn tiếp tục gia tăng với 45.974 nguồn gen cây trồng nông nghiệp, 3.727 nguồn gen cây dược liệu, 887 giống vật nuôi, 207 giống thủy sản và 21.393 chủng vi sinh vật được lưu giữ.

Để chủ động ứng phó với sự suy thoái ÐDSH, bên cạnh việc tiếp tục nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước về ÐDSH, các nhà khoa học cho rằng, Việt Nam cần nghiên cứu và chủ động đề xuất các giải pháp giảm đến mức thấp nhất ảnh hưởng, ứng phó và thích nghi với biến đổi khí hậu.

ĐDSH đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường. Nếu chúng ta biết quản lý, giám sát để sử dụng một cách hiệu quả thì đây chính là cơ sở bảo đảm an ninh lương thực; giúp phát triển nông - lâm - ngư nghiệp, du lịch bền vững; cân bằng hệ sinh thái, thích ứng và giảm nhẹ biến đổi khí hậu... phục vụ cho quá trình công nghiệp hoá – hiện đại hoá đất nước.

Nguyễn Luận