Giảm ô nhiễm nhựa: Đòn bẩy chuyển dịch sang kinh tế xanh bền vững
Chống ô nhiễm nhựa không chỉ bảo vệ môi trường mà còn mở đường cho kinh tế xanh, thúc đẩy sản xuất sạch và tiêu dùng bền vững tại Việt Nam.
Giảm ô nhiễm nhựa – nền tảng cho kinh tế xanh
Rác thải nhựa đang là một trong những thách thức môi trường nghiêm trọng nhất hiện nay, đe dọa cả hệ sinh thái tự nhiên lẫn sức khỏe con người. Trong bối cảnh đó, việc chống lại ô nhiễm nhựa không chỉ là hành động bảo vệ môi trường mà còn là động lực thúc đẩy một nền kinh tế xanh – nơi phát triển kinh tế song hành cùng bảo vệ tài nguyên và phát triển bền vững.
Theo Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), mỗi năm thế giới thải ra khoảng 300 triệu tấn nhựa, trong đó phần lớn không được tái chế mà trở thành rác thải, gây ô nhiễm đất, nguồn nước và đại dương. Việt Nam nằm trong nhóm 5 quốc gia xả thải nhựa ra biển nhiều nhất thế giới. Số liệu từ Bộ Tài nguyên và Môi trường cho thấy, lượng rác thải nhựa tại Việt Nam ước tính khoảng 3,9 triệu tấn mỗi năm, nhưng chỉ 10-15% trong đó được tái chế hoặc tái sử dụng.
Tình trạng này không chỉ tác động tiêu cực đến môi trường mà còn làm gia tăng gánh nặng kinh tế. Báo cáo từ Ngân hàng Thế giới năm 2023 cho biết, chi phí do ô nhiễm nhựa gây ra ở Việt Nam – bao gồm thiệt hại ngành thủy sản, du lịch và y tế – có thể lên tới hàng trăm triệu USD mỗi năm. Do đó, việc cắt giảm ô nhiễm nhựa có thể được coi là tiền đề để chuyển đổi mô hình kinh tế sang hướng xanh và tuần hoàn hơn.
Doanh nghiệp, người tiêu dùng và chính sách cùng vào cuộc
Chống lại ô nhiễm nhựa không thể chỉ dừng ở tuyên truyền nâng cao nhận thức, mà cần sự đồng hành của các bên – từ doanh nghiệp, nhà quản lý đến người tiêu dùng.
Nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam đã bắt đầu chuyển mình để thích nghi với xu thế phát triển xanh. Tập đoàn Vinamilk, từ năm 2020, đã cam kết giảm 300 tấn nhựa mỗi năm thông qua thay đổi bao bì và áp dụng mô hình thu hồi hộp sữa đã sử dụng. Hệ thống siêu thị AEON Việt Nam cũng loại bỏ hoàn toàn túi ni-lông dùng một lần tại quầy thanh toán, thay bằng túi thân thiện môi trường.
Ở cấp độ chính sách, Luật Bảo vệ môi trường 2020 – có hiệu lực từ năm 2022 – đã tạo khung pháp lý rõ ràng hơn về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), yêu cầu doanh nghiệp tái chế hoặc đóng góp tài chính để xử lý bao bì, sản phẩm sau sử dụng. Đây là bước tiến quan trọng trong việc đưa mô hình kinh tế tuần hoàn vào thực tiễn.
Mặt khác, hành vi tiêu dùng của người dân cũng đang thay đổi. Một khảo sát của WWF Việt Nam năm 2024 cho thấy, hơn 70% người tiêu dùng đô thị sẵn sàng từ chối sản phẩm nhựa dùng một lần nếu có lựa chọn thay thế. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy nhận thức cộng đồng đang chuyển dịch theo hướng thân thiện môi trường.
Từ chống ô nhiễm nhựa đến tăng trưởng kinh tế xanh
Việc giảm thiểu rác thải nhựa không chỉ mang lại lợi ích về môi trường mà còn tạo cơ hội kinh tế mới. Các ngành sản xuất vật liệu sinh học, bao bì phân hủy sinh học, dịch vụ tái chế, logistics xanh… đang phát triển nhanh chóng tại Việt Nam, mở ra không gian đổi mới cho doanh nghiệp và việc làm bền vững.
Chẳng hạn, Công ty BiONEXUS ở TP.HCM đã phát triển sản phẩm túi nhựa từ tinh bột ngô có khả năng phân hủy trong vòng 6 tháng. Các sản phẩm này không chỉ tiêu thụ nội địa mà còn được xuất khẩu sang châu Âu và Hàn Quốc. Đây là ví dụ điển hình cho thấy sự dịch chuyển khỏi vật liệu truyền thống không chỉ là trách nhiệm môi trường mà còn là cơ hội kinh tế.
Tại nhiều địa phương như Đà Nẵng, Hội An, Côn Đảo…, các chương trình “không rác nhựa” đang được triển khai với sự phối hợp giữa chính quyền, doanh nghiệp du lịch và người dân. Nhờ đó, ngành du lịch xanh ngày càng được ưa chuộng, giúp thu hút khách quốc tế và tạo hình ảnh tích cực cho Việt Nam trên bản đồ phát triển bền vững.
Tuy vậy, để quá trình chuyển đổi này diễn ra bền vững, cần khắc phục các rào cản như chi phí sản phẩm xanh còn cao, thiếu hệ thống thu gom phân loại hiệu quả, hay việc thực thi EPR còn chưa đồng bộ. Nhà nước cần có các chính sách hỗ trợ tài chính, kỹ thuật cho doanh nghiệp sản xuất bao bì thân thiện môi trường, đồng thời thúc đẩy giáo dục môi trường ở cấp học phổ thông và đại học để hình thành nền tảng tiêu dùng bền vững.
Chống lại ô nhiễm nhựa không chỉ là cuộc chiến môi trường mà còn là bước đi tất yếu để chuyển đổi nền kinh tế theo hướng xanh và bền vững. Khi các bên cùng chung tay – từ nhà nước đến người dân, từ doanh nghiệp lớn đến từng cửa hàng nhỏ – thì mục tiêu về một nền kinh tế không rác thải, phát triển hài hòa với thiên nhiên hoàn toàn có thể đạt được.
Minh Thành
