Việt Nam cần chuyển dịch nhanh sang năng lượng sạch, hướng tới cam kết ‘Net Zero’

Theo dõi KTMT trên

Đẩy nhanh “điện sạch”

Đầu tư vào năng lượng tái tạo là xu hướng tất yếu trong phát triển nguồn điện trên toàn cầu. Với lợi thế về gió và mặt trời của một quốc gia khí hậu nhiệt đới gió mùa, Việt Nam xác định đây là hai nguồn năng lượng chính để phát triển điện sạch, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia.

Đặc biệt, trong năm 2020, công suất nguồn điện lắp đặt mới từ năng lượng tái tạo chiếm 83%, trong khi từ năng lượng hóa thạch và điện hạt nhân chỉ chiếm 17%. Điều này cho thấy điện than đang dần thoái trào và "nhường đất" để năng lượng sạch lên ngôi, phù hợp với xu thế phát triển năng lượng tương lai trên thế giới.

Một số quốc gia châu Á như Indonesia, Bangladesh, Philippines đã tuyên bố đang tiến hành hủy hoặc rà soát các dự án điện than mới. Riêng Nhật Bản và Hàn Quốc đã cam kết đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 ngay cả trước COP26. GEM nhận định rằng, trong bối cảnh khó huy động vốn cho dự án điện than, chi phí đầu tư vào năng lượng tái tạo có xu hướng giảm, mang lại lợi thế rất lớn, thì các dự án điện than sẽ càng bị trì hoãn hơn nữa và thậm chí bất khả thi về tài chính.

Theo thông tin từ nhóm tư vấn Năng lượng điện và Khí đốt thiên nhiên - McKinsey & Company, Chính phủ Việt Nam đã tích cực nâng công suất phát điện với cam kết khai thác triệt để các nguồn năng lượng tái tạo. Đồng thời, Bộ Công Thương cũng đã công bố dự thảo Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045 (Quy hoạch điện VIII).

Theo đó, quy hoạch đặt ra các mục tiêu cao hơn về công suất năng lượng tái tạo, đồng thời chỉ đề cập đến các nhà máy điện than đã và đang xây dựng; không có quy hoạch phát triển nhà máy điện than mới.

Đây là một nỗ lực không hề nhỏ với một quốc gia sử dụng than đá làm nguồn năng lượng phát điện chủ yếu và cơ bản đã khai thác hết nguồn thủy điện, trong khi nhu cầu năng lượng vẫn đang tăng với tốc độ gần 10%/năm, nhận định của McKinsey & Company cho hay.

Nỗ lực đạt mục tiêu "phát thải ròng bằng 0"

Tại Hội nghị Khí hậu COP26 vào đầu tháng 11/2021 tại Vương Quốc Anh, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã cam kết Việt Nam sẽ đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. 

Theo các chuyên gia, việc nâng cao cam kết giảm phát thải khí nhà kính sẽ có lợi cho Việt Nam về nhiều mặt. Trước hết, chúng ta có thể thu hút được nguồn tài chính xanh từ gói tài chính được cam kết từ các quốc gia với 100 tỷ USD mỗi năm cho phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và năng lượng tái tạo. Cam kết này cũng phù hợp với xu hướng phục hồi xanh hậu Covid-19 và nền kinh tế nhân văn lấy con người làm trung tâm như nghị quyết Đại hội Đảng XIII đã thông qua.

Để hướng tới đích đến “Net Zero” sau đây 3 thập kỷ, giới chuyên gia kỳ vọng một sự chuyển dịch mạnh mẽ hơn nữa từ năng lượng hoá thạch sang năng lượng tái tạo, mà quan trọng nhất, xu hướng đó phải được thể hiện rõ qua Quy hoạch điện VIII.

Thế giới đang tháo chạy khỏi điện than, trong khi Việt Nam và Trung Quốc đang làm điều ngược lại. 10 năm trước, điện than chỉ đóng vai trò thứ yếu trong lưới điện quốc gia, khi chỉ đóng góp 17,6% sản lượng, kém xa so với điện khí (49,4%) và thủy điện (30,1%). Nhưng chỉ cần một thập niên liên tục mở rộng công suất, điện than đã là "quân vương" tại Việt Nam khi đóng góp đến 52,9% sản lượng điện, vượt qua thủy điện (25,5%) và "dìm" điện khí xuống hàng thứ yếu (chỉ còn 15,7%).

Việc liên tục gia tăng công suất và sản lượng điện than đã đưa Việt Nam thành "cường quốc nhiệt điện", dù quy mô hệ thống điện nước ta chỉ xếp thứ 23 thế giới. Đặc biệt, với đề xuất xây mới 27 nhà máy điện than trong 15 năm tới (Quy hoạch Điện VIII tháng 10 vừa rồi), phát thải khí nhà kính của Việt Nam sẽ còn tăng liên tục. Ước tính, vào năm 2045 sẽ lên đến 350 triệu tấn CO2, thấy rõ nguy cơ đưa lượng phát thải khổng lồ này về 0 sau đó 5 năm ( 2050) là điều phi thực tế.

Liên quan đến vấn đề này, bà Ngụy Thị Khanh, Giám đốc Trung tâm Phát triển sáng tạo xanh (GreenID) cho rằng, tiếp tục phát triển nhiệt điện than sẽ đặt Việt Nam ở chiều ngược lại với xu thế chuyển dịch xanh của thế giới và nỗ lực thực hiện mục tiêu khí hậu của Thỏa thuận Paris. Bên cạnh đó, phát triển nhiệt điện với tỉ trọng cao sẽ gia tăng phụ thuộc nguồn than, khí nhập khẩu và đặt ra rủi ro cho an ninh năng lượng quốc gia.

Trong khi đó, tiềm năng của năng lượng tái tạo vẫn chưa được Việt Nam khai thác tối đa. Điện gió ngoài khơi cũng chưa được triển khai và nguồn vốn cho loại hình năng lượng này cũng khá đa dạng, đang nhận được sự quan tâm của nhiều nhà đầu tư nước ngoài, trong nước.

Đồng thời, bà Ngụy Thị Khanh khuyến nghị Quy hoạch điện VIII nên kiên định với con đường phát triển năng lượng tái tạo. Cùng với đó, những dự án điện than có tính khả thi thấp do các địa phương không ủng hộ và khó tiếp cận tài chính (tương đương khoảng 16.400MW) cần được xem xét lại cẩn trọng và tìm các phương án thay thế.

Để tạo điều kiện khai thác hiệu quả tối đa nguồn năng lượng tái tạo, bà Khanh cho rằng trong Quy hoạch điện VIII nên đưa giải pháp đẩy nhanh thực hiện thị trường điện cạnh tranh, minh bạch tới cấp bán lẻ, khuyến khích tư nhân tham gia đầu tư lưới điện và xem xét ngay việc nghiên cứu ứng dụng giải pháp pin tích trữ không gây hại môi trường.

Chuyển đổi năng lượng từ một hệ thống chi phối bởi nhiên liệu hóa thạch sang một hệ thống với tỷ trọng nguồn năng lượng tái tạo ngày càng tăng là xu hướng toàn cầu. Chính vì vậy, ba mục tiêu của chuyển dịch năng lượng Việt Nam cần lưu ý là đảm bảo an ninh năng lượng (cung cấp đủ điện và đạt chất lượng yêu cầu), cung cấp năng lượng với chi phí chấp nhận được và thực hiện các cam kết bảo vệ môi trường của Việt Nam với cộng đồng quốc tế.

Lan Anh (T/h)