Thuận lợi, khó khăn với các doanh nghiệp khi năng lượng tái tạo bùng nổ tại Việt Nam

Theo dõi KTMT trên

Sẽ có các dự án kết nối điện trong ASEAN?

Hiện Việt Nam đang tăng cường lắp đặt năng lượng mặt trời và gió tại khu vực phía Nam. Như vậy, khả năng kết nối mới với các nước láng giềng ASEAN đang trở nên khả thi hơn. Có thể không lâu nữa, bùng nổ năng lượng mặt trời ở Việt Nam sẽ thúc đẩy hoạt động thương mại đa phương mới trong khuôn khổ Lưới điện ASEAN.

Trong tương lai không xa, dự kiến Việt Nam có thể bán lượng điện năng lượng tái tạo dư thừa cho Campuchia, tạo liên kết Việt Nam - Campuchia - Thái Lan - Malaysia.

Là nền kinh tế lớn thứ 6 trên thế giới, ASEAN được kỳ vọng nhu cầu từ các nguồn năng lượng bền vững sẽ tăng nhanh, cùng với hàng tỷ USD đầu tư vào năng lượng tái tạo. Sự bùng nổ năng lượng mặt trời ở Việt Nam đang tạo "cơ hội vàng" cho ASEAN đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng.

Với tỷ lệ năng lượng tái tạo cao trong lưới điện, Việt Nam sẽ tăng công suất truyền tải, nâng cấp nhằm vận hành lưới điện linh hoạt hơn, đồng nghĩa với việc công suất than cần phải giảm.

Theo dự thảo Quy hoạch điện VIII, một lượng đáng kể các nhà máy điện than mới sẽ phải đóng cửa. Dự kiến giai đoạn 2026-2030, Việt Nam sẽ không có thêm nhà máy nhiệt điện than mới nào. Đồng thời, năng lượng mặt trời và gió sẽ chiếm 28% tổng công suất hệ thống vào năm 2030 và 41% vào năm 2045.

Bùng nổ năng lượng mặt trời đã tác động lớn đến ngành điện của đất nước. Các quyết định như nhu cầu đầu tư cơ sở hạ tầng, nâng cấp công suất, tăng tính linh hoạt của hệ thống điện... sẽ được định hình dựa trên thành công của năng lượng tái tạo. Nhưng điều này mang lại gì cho khối ASEAN?

Nếu Việt Nam tiếp tục phát triển năng lượng tái tạo với tốc độ hiện tại, điều này sẽ thúc đẩy ASEAN đạt được mục tiêu 23% năng lượng tái tạo trong tổng cơ cấu năng lượng vào năm 2025. Việt Nam được đánh giá là "con hổ mới" của ASEAN về năng lượng tái tạo, vượt xa Thái Lan - quốc gia tiên phong trong lĩnh vực này. Năm 2017, thị phần năng lượng tái tạo của ASEAN trong nguồn cung năng lượng sơ cấp vẫn ở mức 13,7%.

Theo báo cáo Triển vọng Năng lượng ASEAN lần thứ 6, để đạt mục tiêu, ASEAN cần bổ sung tích lũy công suất tái tạo 138 GW trong 5 năm với, với năng lượng mặt trời (56%) và thủy điện (22%), cũng như sẽ cần 149 tỷ USD đầu tư tích lũy bổ sung cho đến năm 2025.

Việt Nam cũng có thể tạo ra động lực lớn cho lưới điện ASEAN. Hiện nay, một trong những dự án nổi bật trong khu vực là dự án kết nối điện Lào - Thái Lan - Malaysia, đang mở rộng thêm cả Singapore. Theo đó, Lào với vai trò "khối pin của ASEAN" sẽ thực hiện mua bán điện song phương hoặc đa phương do có nguồn thủy điện lớn.

Mặt khác, những rủi ro về biến đổi khí hậu hiện nay như hạn hán kéo dài đã làm tăng thách thức trong việc duy trì nguồn cung cho các tuyến liên kết xuất nhập khẩu điện ở khu vực sông Mekong trong mùa khô.

Những khó khăn khiến doanh nghiệp năng lượng tái tạo Việt Nam bất lợi khi cạnh tranh với doanh nghiệp ngoại

Trong những năm gần đây, thị trường năng lượng tái tạo Việt Nam liên tục thu hút dòng vốn ngoại lớn, trong bối cảnh nhu cầu nguồn điện carbon thấp của có xu hướng ngày càng tăng. Gần như từ con số 0, chỉ trong vài năm, Việt Nam đã phát triển trở thành thị trường hàng đầu Đông Nam Á về điện mặt trời, với tổng công suất tích lũy vào cuối năm 2020 đạt 9,3 GW, theo số liệu của theo Bloomberg.

Chia sẻ tại Diễn đàn cấp cao và Triển lãm quốc tế lần thứ 3 về công nghiệp 4.0 - Industry 4.0 Summit 2021 do Ban Kinh tế Trung ương chủ trì, ông Đỗ Văn Kiên, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Trung Nam, một trong những đơn vị đã triển khai nhiều dự án năng lượng ở Việt Nam cho biết, trên thị trường năng lượng tái tạo Việt Nam, dù doanh nghiệp Việt Nam có lợi thế khi nắm rõ hơn điều kiện tự nhiên, hiểu rõ quy chế, quy trình làm việc của từng địa phương đầu tư, nắm bắt nhanh sự thay đổi..., song vẫn còn tồn tại những khó khăn khiến doanh nghiệp Việt gặp bất lợi so với các nhà đầu tư nước ngoài trên chính "sân nhà".

Thứ nhất, hiện nay, hầu hết công nghệ năng lượng tái tạo, từ điện mặt trời đến điện gió và đặc biệt là điện gió ngoài khơi, doanh nghiệp Việt vẫn đang phụ thuộc các thiết bị vào nguồn nước ngoài.

Thật vậy, tổng mức đầu tư của các dự án điện tái tạo đã hoà lưới điện thời gian qua đã lên đến 13-15 tỷ USD, song phần lớn thiết bị, đáng kể nhất là pin mặt trời được nhập khẩu từ nước ngoài, phần lớn là Trung Quốc.

Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan, doanh nghiệp tại Việt Nam nhập khẩu 36,2 triệu tấm pin mặt trời với giá trị 844,8 triệu USD trong năm 2019, tăng hơn 224% so với năm 2018. Sang năm 2020, lượng nhập khẩu tăng gấp 3 lần lên 114,6 triệu tấm pin với giá trị lên tới 2,4 tỷ USD, tăng hơn 185% so với năm 2019.

Mặt khác, thị trường sản xuất tấm pin mặt trời trong nước cũng gần như hoàn toàn nằm trong tay khối doanh nghiệp FDI. Trong số 7-8 nhà máy sản xuất pin năng lượng mặt trời lớn tại Việt Nam, chỉ có duy nhất một doanh nghiệp nội địa.

Thứ 2, ông Kiên cho rằng, cách thức tiếp cận vốn cho các dự án Việt Nam, cũng như năng lực nội tại của doanh nghiệp Việt Nam là yếu hơn so với doanh nghiệp ngoại.

Ông Kiên cho biết thêm: "Mặt khác, năng lượng tái tạo là ngành nghề mới, nên nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành này vẫn còn đang thiếu. Cùng với đó là khó khăn về hợp đồng mua bán điện PPA cũng như việc phải cắt giảm sản lượng do quá tải hoặc nhu cầu tiêu thụ điện giảm trong từng thời điểm".

Bất chấp những khó khăn này, tiềm năng dồi dào, nhu cầu lớn vẫn là cơ hội cho các doanh nghiệp. Đặc biệt, cơ chế khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo trong quy hoạch điện sẽ tạo hành lang cho các doanh nghiệp có thể tham gia cạnh tranh trên thị trường năng lượng tái tạo.

Chính vì thế, đại diện một số doanh nghiệp cho rằng, để thực sự khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo, Chính phủ cần có những cơ chế chính sách cụ thể và đủ mạnh. Các doanh nghiệp sẵn sàng tham gia nếu được hỗ trợ và có sân chơi bình đẳng… Có thể miễn giảm thuế nhập khẩu thiết bị sản xuất năng lượng tái tạo, cũng như hỗ trợ giá hoặc thiết bị cho các hộ nghèo, vùng sâu vùng xa và nông thôn thời điểm trước mắt.

Bùi Hằng (T/h)