Nan giải bài toán sụt lún đất tại ĐBSCL
Tình trạng sụt lún ở ĐBSCL được các chuyên gia cảnh báo từ nhiều năm trước đây. Và nguyên nhân chính do con người gây ra, đó là việc khai thác nước ngầm quá mức, làm giảm áp lực nước lỗ rỗng, dẫn đến tăng tốc độ lún lên đến vài cm/năm.
Tốc độ sụt lún nhanh gấp nhiều lần so với nước biển dâng
ĐBSCL đang mất dần độ cao trong những thập kỷ qua. Tốc độ bồi lắng quá nhỏ, với lượng phù sa hạn chế do việc xây dựng đập ở thượng nguồn, không bù lại được với tốc độ sụt lún, mức độ và tần suất lũ (mang theo trầm tích) giảm và đặc biệt là tình trạng khai thác nước ngầm quá mức khiến vùng đồng bằng này chìm nhanh.
Tại hội thảo trực tuyến chia sẻ thông tin về dự án Quản trị sụt lún đất và quản lý nước ngầm tại khu vực ĐBSCL mới diễn ra cho thấy tốc độ sụt lún ở Đồng bằng sông Cửu Long cao hơn mực nước biển dâng tuyệt đối. Cùng với đó, kết hợp với địa hình cao trình thấp của đồng bằng, càng làm ĐBSCL dễ bị tổn thương. Nếu tình trạng này tiếp tục xảy ra, phần lớn diện tích của đồng bằng có thể sẽ nằm dưới mực nước biển trung bình vào cuối thế kỷ 21.
Theo số liệu từ Bộ TN&MT cho thấy, sụt lún đất ở ĐBSCL là 1cm/năm, có những nơi 5,7 cm/năm, trong khi nước biển dâng khoảng 3 mm/năm, như vậy tốc độ sụt lún nhanh hơn gấp nhiều lần so với nước biển dâng.
Điều này cho thấy tốc độ mực nước biển tương đối chủ yếu là do sụt lún đất; kết hợp địa hình với cao trình thấp của đồng bằng càng làm khu vực dễ bị tổn thương. Nếu tình trạng trên tiếp tục xảy ra, phần lớn diện tích của đồng bằng có thể sẽ nằm dưới mực nước biển trung bình vào cuối thế kỷ XXI.
Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia sinh thái nghiên cứu độc lập về ĐBSCL cho rằng, sụt lún đất là vấn đề cấp bách đối với vùng ĐBSCL, gây ra thiệt hại về cơ sở hạ tầng, mất đất, gia tăng lũ lụt.
Ngoài ra, nguyên nhân chính của sụt lún do con người gây ra là khai thác nước ngầm quá mức. Trong những năm vừa qua, việc sử dụng nước ngầm đã gia tăng nhiều. Gần đây, hạn hán, ô nhiễm và xâm nhập mặn đã làm trầm trọng thêm việc sử dụng nước ngầm, do thiếu nước sử dụng, đặc biệt là vào mùa khô. Đồng thời, KTNN quá mức cũng làm tăng độ mặn trong mực nước ngầm. Với tốc độ sụt lún nhanh hơn nước biển dâng, những vùng trũng thấp sẽ bị ngập.
Các chuyên gia cho rằng, việc khai thác nước ngầm quá mức đã kéo theo nhiều hệ lụy, khiến tình trạng sụt lún ở ĐBSCL diễn ra ngày càng nghiêm trọng.
Cần Thơ - điểm nóng về sụt lún
Tại TP.Cần Thơ, kết quả nghiên cứu của dự án cho thấy sụt lún đất đang xảy ra rõ rệt. Theo đó, tốc độ sụt lún do Bộ TN&MT đo lường tăng lên 4,37 cm/năm giai đoạn 2005-2017.
Trong khi đó, theo khảo sát của InSAR từ năm 2015-2019 cho thấy thành phố Cần Thơ là điểm nóng về sụt lún với tốc độ vượt quá 5 cm/năm ở hầu hết các khu vực. Đáng chú ý, kết quả khảo sát cho biết mực nước ngầm trong các tầng chứa nước ở khu vực Cần Thơ đã xuống mức thấp nhất vào năm 2020 kể từ khi bắt đầu quan trắc năm 1991.
Trước nguy cơ đó, các chuyên gia cảnh báo rằng, một số khu vực của Cần Thơ có thể mất toàn bộ độ cao so với mực nước biển nếu không giảm thiểu việc khai thác nước ngầm. Đồng thời, tình trạng ngập lụt khi triều cường sẽ gia tăng, gây tác động tiêu cực đến nhiều mặt đời sống của các đô thị. Một số quận, huyện có các khu công nghiệp như Trà Nóc, Thốt Nốt cũng đang gánh chịu tình trạng này.
Trong khi đó, tại Sóc Trăng đang có trên 100.000 giếng nước ngầm với lượng nước được khai thác trên 243.000 m3/ngày và tỉnh này cũng đang đối mặt với sụt lún diễn ra nhanh. Giai đoạn 2005-2017, tỉ lệ sụt lún ở Sóc Trăng là 4,4cm/năm (theo Bộ TN&MT) còn theo khảo sát của InSAR từ năm 2015-2019 cho thấy các khu vực có tốc độ sụt lún cao tới 5-6 cm/năm.
Điều này đã dẫn đến những thách thức bao gồm xâm nhập mặn gia tăng ở cả trong nước mặt và nước ngầm. Các trận lũ lụt gia tăng cả về tần suất và thời gian. Đặc biệt, một số vùng của Sóc Trăng có thể mất hết độ cao so với mực nước biển vào năm 2050 tùy thuộc vào tốc độ nước biển dâng tương đối trong tương lai.
Với tốc độ sụt lún ở ĐBSCL như hiện nay sẽ đe dọa những diện tích trũng của đồng bằng và việc khai thác nước ngầm thiếu kiểm soát dẫn tới nguồn nước bị ô nhiễm và bị xâm nhập mặn. Trước những thách thức đặt ra cần tăng cường sử dụng nước mặt để thay thế sử dụng nước ngầm; khôi phục các sông ngòi và hạn chế lúa vụ 3 ở những vùng nguy cơ hạn mặn, thiếu nước sản xuất và thực hiện có hiệu quả Nghị định 167 của Chính phủ về quản lý nguồn nước ngầm.
“Khai thác nước ngầm gây ra nhiễm mặn cho tầng nước ngầm, cứ lấy 1m3 nước ngầm lên là sẽ có 13 m3 nước ngọt dự trữ bị mất do xâm nhập mặn tự nhiên bị hòa lẫn với nước ngầm, nước lợ. Dự báo nếu như vẫn tiếp tục đến 2100 là chúng ta bị chìm dưới biển do khai thác nước ngầm, nếu chúng ta giảm được khai thác chúng ta giảm được tốc độ sụt lún. Trong bối cảnh đó Chính phủ đưa ra Nghị định 167 về việc phân vùng, hạn chế khai thác nước ngầm”, Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện nêu quan điểm.
Theo TS Hà Quang Khải, Trường Đại học bách khoa TP.HCM cho biết, tình trạng khai thác nước ngầm được cảnh báo từ nhiều năm trước, việc khai thác nước ngầm quá mức gây ra nhiều hệ lụy sụt lún, ô nhiễm tầng chứa nước. Số liệu thống kê năm 2010 đã có hơn 2 triệu m3 nước được khai thác/ngày, thực tế con số có thể hơn 2 triệu m3 nước được khai thác ở ĐBSCL.
TS Hà Quang Khải cho rằng, nhu cầu sử dụng nước ngầm ở Cần Thơ ngày càng tăng, tình trạng mặn đã xuất hiện ở một số giếng khoan và vấn đề sụt lún đất đáng quan tâm của Cần Thơ. Nếu không có giải pháp thì sụt lún đất sẽ diễn ra nghiêm trọng hơn.
"Khai thác nước ngầm ở Cần Thơ là rất thuận lợi, nhưng kèm theo những rủi ro về xâm nhập mặn, rủi ro về sụt lún mặt đất. Do vậy, để quản lý khai thác nước ngầm cho phù hợp, chúng ta có thể tìm nguồn nước khác thay thế hoặc chúng ta có thể tìm giải pháp để duy trì, hạn chế mực nước hạ thấp mực nước ngầm thông qua bổ sung nhân tạo hoặc giảm khai thác nước ngầm"- TS Hà Quang Khải cho biết.
Lan Anh (T/h)
