Kiểm soát khí thải xe máy để bảo vệ không khí

Theo dõi KTMT trên

Tại dự thảo Luật Giao thông đường bộ (sửa đổi) đã đề xuất bổ sung quy định mô tô, xe máy sẽ phải kiểm soát khí thải định kỳ. Đây là vấn đề cấp thiết bởi mô tô, xe máy cũ, nát cũng là tác nhân gây ô nhiễm môi trường. Dù triển khai sẽ gặp khó khăn song cần quyết tâm thực hiện nhằm bảo vệ môi trường, góp phần giảm tai nạn giao thông.

Để hạn chế tình trạng này, bên cạnh giải pháp hạn chế xe cá nhân, phát triển phương tiện công cộng, Việt Nam đang tính tới giải pháp thu hồi xe máy cũ nát gây ô nhiễm khói bụi lớn. Tình trạng xe máy cũ nát, gây tiếng ồn, thải khói đen mù mịt là nỗi ám ảnh đối với nhiều người dân thành phố khi có việc phải đi lại ngoài đường. Tại nhiều tuyến đường có lưu lượng phương tiện giao thông đông đúc.

Khí thải xe máy – thủ phạm chính gây ô nhiễm môi trường

Ô nhiễm môi trường hiện được xác định chủ yếu đến từ 3 nguồn: Hoạt động giao thông, hoạt động công nghiệp và hoạt động xây dựng. Trong đó, ô nhiễm từ lĩnh vực giao thông là lớn nhất. Cả nước hiện có gần 60 triệu mô tô, xe máy, được coi là “thủ phạm” chính thải ra 80%-90% khí CO (carbon monoxide), HC (hydro carbon), 50% lượng NOx (oxit nitơ) trong tổng lượng phát thải của xe cơ giới.

Là hai đô thị lớn nhất cả nước nên Thủ đô Hà Nội và TP.HCM hứng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất sự ô nhiễm này. Hà Nội hiện có khoảng 6 triệu mô tô, xe máy, còn TP.HCM có gần 7,8 triệu chiếc. Số lượng mô tô, xe máy chiếm khoảng 90% tổng lượng phương tiện xe cơ giới tại 2 địa phương này.

Ông Bùi Hòa An, Phó Giám đốc Sở GTVT TP.HCM cho biết thời gian qua, tình hình ô nhiễm môi trường không khí trong cả nước nói chung và trên địa bàn các thành phố lớn nói riêng diễn biến phức tạp, nồng độ các chất gây ô nhiễm không khí có xu hướng tăng. Ô nhiễm không khí trong đô thị do nhiều nguồn gây ra như công nghiệp, giao thông thông vận tải, sinh hoạt ... Trong đó, hoạt động của các loại xe cơ giới nói chung và xe mô tô, xe gắn máy nói riêng là một trong những nguồn phát thải trực tiếp một số chất có ảnh hưởng nguy hại đến sức khỏe của con người .

Theo kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học Nhật Bản ở Đại học Kanazawa, so với khí thải ô tô, khí thải xe máy gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng hơn và gây nguy hiểm hơn cho con người. Chúng có những thuộc tính gây đột biến gene và teratogen, phá hủy sự phát triển của phôi thai. Hidrocarbon trong khí thải xe máy gây đột biến gene cao hơn so với khí thải từ các loại động cơ khác, hủy hoại sự chuyển hóa testerosterone ở đàn ông và oestrogen ở phụ nữ. Do sự tác động như vậy mà đàn ông bị ung thư tuyến tiền liệt và phụ nữ bị ung thư các cơ quan sinh sản cũng như gây ra bệnh vô sinh.

Mặc dù Luật Giao thông đường bộ 2008 đã quy định xe mô tô hai bánh, xe mô tô ba bánh, xe gắn máy phải đảm bảo chất lượng khí thải theo quy định mới được tham gia giao thông; Luật Bảo vệ môi trường năm 2014 quy định phương tiện giao thông cơ giới phải được cơ quan đăng kiểm xác nhận đạt quy chuẩn kỹ thuật môi trường mới được đưa vào sử dụng, tuy nhiên cả 2 Luật này đều chưa quy định rõ phải kiểm định khí thải định kỳ cho xe mô tô, xe gắn máy. Việc thiếu quy định pháp lý kiểm định khí thải định kỳ trong Luật dẫn đến hệ thống văn bản quy phạm pháp luật dưới Luật liên quan đến kiểm tra khí thải các loại phương tiện này vẫn chưa được xem xét, phê duyệt và ban hành; quy định về xử phạt vi phạm hành chính đối với người điều khiển xe mô tô, xe gắn máy tham gia giao thông đường bộ không thực hiện kiểm định, xe không đảm bảo tiêu chuẩn khí thải cũng chưa có.

Từ năm 2010, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 909 phê duyệt Đề án kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy tham gia giao thông tại các tỉnh, thành phố. Theo đó, giai đoạn 2010 - 2013 triển khai Đề án tại Hà Nội, TP.HCM và giai đoạn 2013 - 2015 mở rộng phạm vi thực thực hiện Đề án đến các thành phố loại 1, loại 2. Song, cho đến nay đề án vẫn chưa được thực hiện do chưa có cơ sở pháp lý.

"Chương trình thí điểm kiểm tra khí thải xe máy của TP.HCM đã kết thúc vào ngày 2/9/2020. Sở GTVT báo cáo kết quả thực hiện chương trình lên UBND thành phố để làm cơ sở đề xuất HĐND thành phố trình Thủ tướng Chính phủ cho phép triển khai thí điểm kiểm soát khí thải xe máy, mô tô đang lưu thông trên địa bàn. Cuối tháng 12/2020, Thủ tướng đã giao Bộ GTVT hướng dẫn cụ thể, nên hiện nay TP.HCM đang tiếp tục chờ Bộ hướng dẫn để có cơ sở pháp lý chặt chẽ và đồng bộ trên toàn quốc.  

Xe máy Việt Nam còn nguy hiểm hơn nhà máy nhiệt điện.

Việt Nam trong những tháng gần đây được đề cập nhiều về các dự án nhà máy nhiệt điện than gây tranh cãi. Nhưng đất nước này có một nguồn phát thải carbon lớn khác đó là khí tải từ xe máy phổ biến khắp nơi.

Theo số liệu của Ủy ban An toàn Giao thông Quốc gia, Việt Nam là nơi có khoảng 50 triệu xe máy - nhiều gấp 5 lần Nhật Bản. Doanh số bán hàng đã giảm 17% vào năm 2020 trong bối cảnh đại dịch nhưng vẫn đạt khoảng 2,71 triệu chiếc.

Tăng trưởng kinh tế đã góp phần thêm vào vấn đề, cho phép một số người sở hữu hai chiếc xe máy: một để đi làm và một để đi chơi. Thích hợp để di chuyển trên vô số các con phố nhỏ hẹp, chúng là phương tiện giao thông phổ biến nhất trên khắp cả nước.

Ô tô đắt tiền và phải chịu thuế cao, khiến nhiều người không thể với tới được. Chỉ có khoảng 400.000 chiếc xe bốn bánh được bán vào năm 2020.

Người tiêu dùng Việt Nam chưa có thói quen thường xuyên nâng cấp mẫu xe máy của mình lên, điều này đồng nghĩa với việc đường phố tràn ngập xe hai bánh (đời cũ) gây ô nhiễm. Có rất ít chỗ cho các loại xe điện hoặc xe hybrid thân thiện với môi trường tham gia vào thị trường.

Hồ Quốc Bằng, một chuyên gia môi trường tại Đại học Quốc gia TP.HCM, đã đổ lỗi cho xe máy và các phương tiện giao thông khác là nguyên nhân gây ra 99% lượng khí thải carbon dioxide của thành phố. Ông Bằng cũng lo ngại về ô nhiễm không khí từ khí thải và bụi lốp.

Các dịch vụ đường sắt tại Hà Nội và TP.HCM có thể bắt đầu hoạt động vào thời gian tới. Nhưng chúng không thể khiến mọi người rời bỏ xe máy.

"Nếu phải đi bộ hàng trăm mét đến ga tàu thì thà chọn xe máy", một nhân viên văn phòng sống tại Hà Nội cho biết.

Xe máy đã len vào nếp sống hằng ngày ở Việt Nam và việc loại chúng khỏi mặt đường sẽ là một thử thách. Việc sản xuất xe đạp điện hoặc đánh thuế nặng các mẫu xe máy đã lỗi thời sẽ là điều bắt buộc. Các máy phát thải khí nhà kính hai bánh này là một vấn đề cấp bách hơn các nhà máy đốt than.

Hơn 550 tỉ đồng kiểm soát khí thải đến 2030 

Báo cáo kết quả chương trình thí điểm, ông Đinh Trọng Khang, Phó Giám đốc Viện Môi trường, Viện Khoa học và công nghệ GTVT (ITST) thông tin: Theo số liệu, tính đến tháng 9/2020, trên địa bàn thành phố có khoảng 7,4 triệu xe máy, trong đó lượng xe trên 10 năm sử dụng chiếm tới 67,89%. Đây là những loại xe thường có lượng phát thải vượt tiêu chuẩn hiện hành. Trong trường hợp thành phố không thực hiện kiểm soát khí thải xe máy, hàng năm lượng khí thải gia tăng thêm từ loại hình phương tiện này với CO là 68.479 tấn/năm, tương ứng với mức gia tăng là 15,88 % trên một năm; với HC là 4.475 tấn/năm tương ứng với mức gia tăng là 12,85 % trên một năm.

Nếu thực hiện kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy thì lượng khí thải giảm sẽ là 56.403 tấn CO/năm (13,1 % ) và 4.808 tấn HC/năm ( 13,8 % ). Do đó, việc kiểm soát khí thải xe máy, lượng khí thải độc hại thải ra môi trường sẽ giảm đi rất nhiều. Chất lượng môi trường không khí thành phố sẽ được cải thiện mạnh mẽ.

Trước tính cấp bách thực hiện Đề án, đơn vị nghiên cứu đề xuất phương án “Kiểm soát hỗn hợp theo khu vực và năm sử dụng của xe”. Cụ thể, kiểm soát kết hợp theo khu vực, trước tiên là khu vực trung tâm rồi mới tiến tới toàn thành phố, áp dụng với xe từ 5 năm sử dụng trở lên rồi mới tiến tới kiểm soát tất cả các xe. Trong giai đoạn đến 2025, thành phố sẽ kiểm soát các xe từ 5 năm sử dụng trở lên. Sau đó giai đoạn sau 2025 sẽ kiểm soát khí thải tất cả các xe.

Mục tiêu cụ thể đến giai đoạn 2026 - 2030 là tiếp tục nâng mức giới hạn tiêu chuẩn khí thải, mở rộng phân vùng cần bảo vệ nghiêm ngặt về môi trường nhằm điều chỉnh lưu thông của xe máy, tiến tới ngưng hoàn toàn hoạt động của phương tiện cá nhân ở các quận trung tâm khi hệ thống vận tải hành khách công cộng và các điều kiện tiếp cận đã đáp ứng.

Tổng kinh phí thực hiện đề án là 553,06 tỉ đồng. Trong đó, giai đoạn 2021 - 2024 chi 203,464 tỉ đồng; Giai đoạn 2025 - 2030 là 345,6 tỉ đồng. Dự kiến nguồn phí thu được từ Đề án và phương án đầu tư giai đoạn 2023 - 2024 là 348 tỉ đồng; giai đoạn từ 2025 trở đi, mỗi năm sẽ thu được 299 tỉ đồng, tổng thu đến 2030 là 2.142 tỉ đồng. Khoản chênh lệch gần 1.600 tỉ đồng sẽ nộp ngân sách, tái đầu tư lại đề án, các chính sách hỗ trợ cho người thu nhập thấp, thu hồi các xe không đạt tiêu chuẩn khí thải.

"Chính sách này không làm phát sinh chi phí cho người dân và doanh nghiệp, do việc quản lý kiểm soát khí thải của xe máy sẽ được thực hiện trên nguyên tắc bình đẳng và thống nhất về phương thức quản lý của phương tiện giao thông hiện hành, trừ việc phát sinh chi phí bảo dưỡng kỹ thuật hoặc sửa chữa phương tiện. Đồng thời, nâng cao trách nhiệm của chủ phương tiện trong việc bảo dưỡng, sửa chữa phương tiện; đảm bảo phương tiện tham gia giao thông an toàn , giảm thiểu phát thải ra môi trường góp phần cải thiện chất lượng môi trường không khí" - đề án nêu rõ.

Phó Vụ trưởng Vụ Môi trường Nguyễn Hữu Tiến cho biết: “Việc kiểm soát khí thải xe máy có thể thực hiện thông qua các đại lý ủy quyền, trạm bảo dưỡng, bảo trì dưới hình thức xã hội hóa. Qua thực tế thí điểm kiểm soát khí thải xe máy cho thấy, thời gian kiểm tra đối với mỗi xe máy chỉ mất khoảng 5-10 phút. Sau khi kiểm tra, nếu không đạt tiêu chuẩn, chủ phương tiện phải bảo dưỡng, sửa chữa xe để đáp ứng đúng tiêu chuẩn lưu hành. Cơ quan chức năng có thể dùng logo hay tem kiểm định để phân biệt xe nào đã kiểm định đạt chuẩn”

Cũng theo ông Nguyễn Hữu Tiến, khi luật được ban hành, cách triển khai, việc phân loại phương tiện, loại bỏ phương tiện không bảo đảm... sẽ được quy định cụ thể tại nghị định hướng dẫn thi hành. 

Theo các chuyên gia trong lĩnh vực giao thông, nên sớm áp dụng các biện pháp đăng kiểm và kiểm tra khí thải đối với xe máy. Theo đó, xe máy cũng phải đưa vào kiểm định định kỳ cả về độ an toàn và tiêu chuẩn khí thải, không chỉ xe cũ mà ngay cả xe mới nếu xuống cấp, không đáp ứng an toàn về khí thải cũng không cho sử dụng. Đối với xe máy đã quá hạn sử dụng cần thu hồi lại với một giá chấp nhận được để giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

Ngoài ra, cần có những chế tài xử phạt đối với những phương tiện vi phạm quy định về lượng khí phát thải. Song song với đó là việc phát triển phương tiện công cộng và kêu gọi sử dụng năng lượng sạch… nhằm góp phần giảm được ô nhiễm không khí nói riêng và ô nhiễm môi trường nói chung trên địa bàn thành phố.

Thanh Thúy