Nước ngầm ở ĐBSCL: Tiềm năng không bằng kiểm soát

Theo dõi KTMT trên

Tầng nước ngầm đang bị hạ thấp

ĐBSCL có tiềm năng nước ngầm lớn nhất ở Việt Nam, gồm 7 tầng chứa nước chính, chiều sâu phân bố từ vài chục mét đến 500 - 600 mét. Các khu vực tiềm năng nguồn nước ngọt (hay còn gọi là nước nhạt) lớn gồm: Bạc Liêu, Long An, Đồng Tháp, Cà Mau, Trà Vinh, Cần Thơ. 

Trữ lượng khai thác tiềm năng nước ngọt khoảng 22,5 triệu m3/ngày, trữ lượng tiềm năng nước lợ, mặn khoảng 39 triệu m3/ngày. Trong đó, trữ lượng khai thác an toàn nước ngọt toàn vùng khoảng 4,5 triệu m3/ngày.

Tuy nhiên, theo thông tin từ Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia, Bộ TN&MT, nước ngầm trong các tầng chứa nước ở khu vực ĐBSCL đang phải đối mặt với tình trạng hạ thấp sâu và xâm nhập mặn vào mùa khô.

Ở nhiều địa phương, mực nước dưới đất có tốc độ hạ thấp mạnh từ 0,3-0,5m/năm như TP. Cần Thơ, Long An, Tiền Giang, Sóc Trăng, Trà Vinh, Vĩnh Long, Cà Mau... Thậm chí, một số địa phương tốc độ hạ thấp đến 0,55m/năm ở thị trấn Tân Trụ (tỉnh Long An); 0,92m/năm ở thị trấn Lai Vung (tỉnh Đồng Tháp).

Số liệu từ Trung tâm Quốc gia nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn (Bộ NN&PTNT) cho thấy, biến đổi khí hậu, thiên tai tại ĐBSCL ngày càng diễn biến phức tạp, đặc biệt là hạn hán, xâm nhập mặn. 

Chỉ tính riêng trong mùa khô năm 2019 - 2020, trên 160 công trình cấp nước tập trung ở ĐBSCL bị ảnh hưởng bởi xâm nhập mặn khiến khoảng 430.000 người dân trong vùng gặp khó khăn về nước sinh hoạt.

Không chỉ tồn tại những nguy cơ về suy giảm mực nước, ô nhiễm và nhiễm mặn nước dưới đất, ĐBSCL hiện đang đối diện với nguy cơ hạ thấp bề mặt địa hình với tốc độ lún trung bình 20-40 mm/năm. Các khu vực lún nhanh nhất là bán đảo Cà Mau, TP. Cần Thơ.

Con người khai thác quá mức

Thống kê toàn vùng ĐBSCL vào năm 2020 có khoảng 9.650 giếng khai thác nước ngầm tập trung quy mô trên 10m3/ngày, với tổng lưu lượng khoảng 1,97 triệu m3/ngày. Ngoài ra, còn khoảng trên 1 triệu giếng khai thác lẻ quy mô hộ gia đình, với lưu lượng khai thác khoảng 840 nghìn m3/ngày…

Ở những vùng nông thôn ĐBSCL, hầu như gia đình nào cũng có 1 giếng khoan, có hộ 3-4 giếng. Nguồn nước ngầm không chỉ sử dụng sinh hoạt của người dân ĐBSCL mà còn phục vụ sản xuất nông nghiệp.

Bên cạnh đó, các nhà máy cấp nước được cấp phép hoạt động tại khu vực ĐBSCL ngày càng nhiều, không có sự thống nhất giữa các tỉnh thành. Như Công ty cổ phần Cấp thoát nước - Công trình đô thị Hậu Giang đang khai thác 20 giếng khoan ở độ sâu từ 160 - 350 mét; Công ty TNHH một thành viên Cấp thoát nước Kiên Giang khai thác nước ngầm trữ lượng trung bình 50 m3/giờ; Công ty cổ phần Cấp nước Cà Mau có có tổng số 63 giếng, độ sâu từ 180 - 240m...

Một kết quả nghiên cứu do Bộ TN&MT thực hiện vào năm 2020 cũng chỉ ra, khai thác nước ngầm quá mức chính là một trong những nguyên nhân gây sụt lún ở ĐBSCL.

PGS.TS Nguyễn Hiếu Trung - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Biến đổi khí hậu, Trường Đại học Cần Thơ cho biết, cứ mỗi m3 nước ngọt được khai thác từ các tầng chứa nước thì có 13 m3 nước ngọt dự trữ bị mất đi do xâm nhập mặn tự nhiên và bị hòa lẫn nước lợ ngầm.

Bên cạnh đó, việc khai thác nước ngầm quá mức ở ĐBSCL cũng là tác nhân quan trọng gây ra hiện tượng sụt, lún ở khu vực này trong những năm qua. Bởi, tầng đất mặt dưới sâu của khu vực ĐBSCL chủ yếu là lớp cát, còn nền đất thì 80% là đất yếu. Khi nước ngầm bị khai thác tràn lan dẫn tới cốt nền bị rỗng, đất bề mặt không đủ sức liên kết trước dòng chảy mạnh của các con sông.

Vì vậy, việc kiểm soát khai thác nguồn nước ngầm là một trong những yêu cầu hàng đầu hiện nay đối với ĐBSCL, tránh tình trạng làm cho nguồn tài nguyên này lâm vào cạn kiệt rồi mới đi tìm cách khắc phục.

Hồ Duy