Mỏ sắt Thạch Khê và sự đồng hành của VIASEE vì sự phát triển bền vững

Theo dõi KTMT trên

Tiếng nói phản biện khoa học, khách quan

Suốt hơn một thập kỷ qua, mỏ sắt Thạch Khê - được xem là mỏ sắt lớn nhất Đông Nam Á - vẫn là một trong những dự án gây nhiều tranh luận nhất của ngành công nghiệp khai khoáng Việt Nam. Nằm ven biển Thạch Hà (Hà Tĩnh), khu mỏ này từng được kỳ vọng trở thành động lực phát triển kinh tế khu vực Bắc Trung bộ. Tuy nhiên, đi kèm với tiềm năng là hàng loạt lo ngại về môi trường, địa chất, sinh kế và an toàn xã hội.

Giữa những luồng quan điểm trái chiều, Hội Kinh tế môi trường Việt Nam (VIASEE) và Tạp chí Kinh tế môi trường nổi lên như một lực lượng khoa học - truyền thông có trách nhiệm, đồng hành cùng tỉnh Hà Tĩnh trong việc bảo vệ môi trường và hướng tới phát triển bền vững.

Từ năm 2021 đến nay, trên trang kinhtemoitruong.vn, Tạp chí Kinh tế Môi trường đã đăng tải hàng chục bài viết, chuyên đề và loạt phóng sự chuyên sâu xoay quanh dự án mỏ sắt Thạch Khê. Các bài tiêu biểu như: “Cần dừng hẳn dự án khai thác, tuyển quặng mỏ sắt Thạch Khê để Hà Tĩnh phát triển bền vững và an toàn”, “Hệ lụy nào khi tái khởi động mỏ sắt Thạch Khê?”, hay “Đề xuất tái khởi động dự án mỏ sắt Thạch Khê - Còn đó những trăn trở” đã khẳng định quan điểm rõ ràng: không đánh đổi môi trường và an sinh xã hội để lấy lợi ích kinh tế ngắn hạn.

Các tác phẩm báo chí này không chỉ phản ánh thông tin mà còn thể hiện tinh thần phản biện khoa học có cơ sở. Thông qua các bài viết, Tạp chí đã đặt ra hàng loạt câu hỏi mang tính chiến lược: Liệu dự án có thật sự khả thi về công nghệ? Liệu các biện pháp bảo vệ nguồn nước ngầm, hệ sinh thái ven biển đã được tính toán đầy đủ? Và liệu bài toán kinh tế của dự án có tương xứng với chi phí môi trường - xã hội mà người dân Hà Tĩnh phải gánh chịu? Những vấn đề ấy, khi được phản ánh trên một nền tảng chuyên ngành như Kinh tế môi trường, đã góp phần tạo nên sức ép tích cực, buộc các cơ quan quản lý, chủ đầu tư và chính quyền địa phương phải xem xét lại toàn diện dự án.

Không dừng lại ở đó, Hội Kinh tế môi trường Việt Nam còn cử đoàn công tác trực tiếp đến khảo sát vùng mỏ Thạch Khê, tiếp xúc với người dân và ghi nhận thực trạng môi trường, nguồn nước, đời sống tái định cư. Đoàn khảo sát do các giáo sư, tiến sĩ đầu ngành trong lĩnh vực tài nguyên - môi trường - kinh tế tham gia, trong đó có GS.TS Hoàng Xuân Cơ, PGS.TS Lưu Đức Hải, TS. Nguyễn Văn Thanh, PGS.TS Nguyễn Thế Chinh, cùng nhiều nhà khoa học thuộc VIASEE và các trường đại học lớn.

Những ghi nhận chân thực ấy đã trở thành tư liệu quý, được phản ánh sinh động qua loạt bài như “Nỗi niềm của người dân vùng mỏ” - nơi các phóng viên và nhà khoa học cùng nhau khắc họa bức tranh toàn cảnh về sự bất an, lo lắng của người dân trước viễn cảnh tái khởi động dự án. Những hình ảnh ruộng muối bỏ hoang, giếng nước nhiễm phèn hay những ngôi nhà chưa kịp ổn định sau các đợt di dời… được Tạp chí tái hiện không chỉ như câu chuyện cá nhân, mà là lời nhắc nhở về giá trị thật của phát triển bền vững - nơi con người và môi trường phải được đặt ở trung tâm.

Viết nên câu chuyện phát triển xanh, bền vững

Một trong những đóng góp nổi bật của VIASEE là tổ chức Hội thảo khoa học “Dự án mỏ sắt Thạch Khê - Tiếp tục hay dừng khai thác?”, quy tụ hàng chục giáo sư, tiến sĩ, chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực địa chất, môi trường, kinh tế tài nguyên, thủy văn, pháp lý. Nhiều tham luận quan trọng được trình bày như: đánh giá địa tầng và nguy cơ sụt lún, ảnh hưởng của mỏ đến nước ngầm ven biển, khả năng hoàn nguyên môi trường sau khai thác, và hiệu quả kinh tế - xã hội so sánh giữa khai thác và bảo tồn.

Các nhà khoa học đến từ Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, Viện Địa chất - Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam, cùng các chuyên gia của Hội đã cùng phân tích đa chiều, nêu rõ các bằng chứng thực nghiệm và cảnh báo về hệ lụy môi trường nếu dự án tái khởi động. Kết quả hội thảo được tổng hợp, lan tỏa qua hệ thống truyền thông của Tạp chí, giúp công chúng - đặc biệt là người dân Hà Tĩnh - tiếp cận được các luận cứ khoa học một cách minh bạch, dễ hiểu.

Những năm gần đây, tỉnh Hà Tĩnh nhiều lần có văn bản gửi các bộ, ngành Trung ương đề nghị dừng hẳn dự án khai thác mỏ sắt Thạch Khê. Trong quá trình xây dựng kiến nghị, nhiều luận cứ và dữ liệu từ các bài viết, hội thảo của VIASEE đã được tham khảo, góp phần bổ sung cơ sở khoa học và xã hội cho lập luận của địa phương.

Không chỉ đồng hành ở góc độ phản biện, các bài viết của Tạp chí còn góp phần tạo sự đồng thuận trong dư luận, giúp lãnh đạo tỉnh có thêm niềm tin và sự ủng hộ của người dân khi kiên định quan điểm “phát triển phải gắn liền với bảo vệ môi trường”. Đây chính là sức mạnh mềm của báo chí và giới khoa học - khi tiếng nói độc lập, khách quan được chuyển hóa thành động lực cho hành động chính sách.

Nhìn lại chặng đường đồng hành cùng Hà Tĩnh trong câu chuyện mỏ sắt Thạch Khê, có thể thấy rõ rằng, Hội Kinh tế môi trường Việt Nam và Tạp chí Kinh tế môi trường đã không chỉ làm công tác truyền thông mà thực sự trở thành một người bạn đồng hành khoa học - xã hội của địa phương trong hành trình phát triển bền vững.

Bằng sự kết hợp giữa phản biện khoa học, khảo sát thực tế, sự tham gia của các giáo sư, tiến sĩ, chuyên gia đầu ngành và trách nhiệm xã hội, họ đã góp phần định hình lại tư duy phát triển - từ “khai thác tài nguyên bằng mọi giá” sang “bảo vệ môi trường vì tương lai”. Loạt bài về mỏ sắt Thạch Khê không chỉ là sản phẩm báo chí, mà còn là minh chứng cho vai trò tiên phong của một cơ quan truyền thông chuyên ngành - nơi khoa học, con người và trách nhiệm xã hội được đặt lên hàng đầu.

Câu chuyện mỏ sắt Thạch Khê đã gửi đi thông điệp mạnh mẽ: phát triển kinh tế chỉ có ý nghĩa khi gắn liền với sự an toàn của môi trường và hạnh phúc của người dân. Và trong hành trình đó, những nỗ lực của Hội Kinh tế môi trường Việt Nam và Tạp chí Kinh tế Môi trường chính là điểm sáng, góp phần cùng Hà Tĩnh viết nên câu chuyện phát triển xanh, bền vững và nhân văn.

NHÓM PV MIỀN TRUNG