Đô thị phát triển bền vững: Cần gì ngoài cây xanh và xe đạp?

Theo dõi KTMT trên

Không gian sống xanh chưa đủ để gọi là bền vững

Trong những năm gần đây, phát triển đô thị bền vững ngày càng được nhấn mạnh trong các chính sách quốc gia và chiến lược phát triển địa phương. Nhiều đô thị lớn tại Việt Nam như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng hay Cần Thơ đang tích cực thúc đẩy mô hình đô thị xanh, tăng diện tích cây xanh, quy hoạch giao thông thân thiện với xe đạp và người đi bộ. Tuy nhiên, giới chuyên gia cảnh báo rằng phát triển bền vững không chỉ dừng lại ở cây xanh, xe đạp hay các công viên sinh thái.

GS.TS. Nguyễn Trọng Hòa, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM, nhấn mạnh: "Đô thị Việt Nam đối mặt với bất bình đẳng thu nhập."

Thực tế tại nhiều khu đô thị mới cho thấy sự thiếu đồng bộ giữa "phần nhìn" và "phần sống". Không ít khu dân cư cao cấp có mật độ cây xanh tốt nhưng lại thiếu hệ thống thoát nước bài bản, thường xuyên ngập úng mỗi khi mưa lớn. Trong khi đó, hệ thống rác thải sinh hoạt và rác thải tái chế vẫn chưa được phân loại và xử lý triệt để. Ở nhiều địa phương, nước thải sinh hoạt vẫn được xả thẳng ra môi trường, ảnh hưởng đến chất lượng nước mặt và nguồn nước ngầm.

Việc khuyến khích người dân sử dụng xe đạp cũng cần đi kèm với thiết kế đô thị phù hợp, đảm bảo an toàn cho người tham gia giao thông và tích hợp với mạng lưới giao thông công cộng. Tuy nhiên, theo khảo sát của Viện Chiến lược và Phát triển Giao thông Vận tải (Bộ GTVT, nay là Bộ Xây dựng và Giao thông), tính đến cuối năm 2024, chỉ có khoảng 3% tuyến đường ở các đô thị lớn có làn đường riêng cho xe đạp và người đi bộ, chủ yếu ở khu vực trung tâm hoặc các tuyến đường mới.

Một trong những vấn đề lớn nữa là sự phân bổ không đồng đều các khu vực xanh trong các đô thị. Trong khi một số khu vực ở các thành phố lớn có nhiều công viên, không gian xanh, thì ở các khu vực khác, đặc biệt là các khu đô thị vệ tinh, các dự án nhà ở mới, diện tích cây xanh và không gian công cộng lại không được chú trọng. Điều này dẫn đến sự chênh lệch về chất lượng cuộc sống giữa các khu vực trong cùng một thành phố.

Đô thị xanh cần một hệ sinh thái vận hành bền vững

Từ góc nhìn của các chuyên gia quy hoạch, phát triển đô thị bền vững cần một cấu trúc đồng bộ gồm các yếu tố chính: hạ tầng kỹ thuật hiện đại, môi trường sống lành mạnh, giao thông thân thiện môi trường, không gian công cộng chất lượng và quản trị đô thị hiệu quả.

TS. Đặng Việt Dũng, Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam, nhấn mạnh: "Quản lý phát triển đô thị bền vững đòi hỏi sự hợp tác đa ngành, sự tham gia của các bên liên quan từ cấp chính quyền đến cộng đồng, nhằm đảm bảo rằng các thành phố phát triển theo cách bền vững về môi trường, công bằng về xã hội và có khả năng đáp ứng các nhu cầu kinh tế lâu dài."

Các chuyên gia đều cho rằng một đô thị phát triển bền vững không thể thiếu một hệ sinh thái đồng bộ giữa các yếu tố như năng lượng tái tạo, giao thông công cộng hiệu quả, quản lý chất thải, hệ thống thoát nước và giảm thiểu phát thải CO2. Các thành phố cần tận dụng các công nghệ mới nhất để cải thiện hệ thống giao thông và giảm tắc nghẽn, đồng thời khuyến khích người dân sử dụng phương tiện giao thông công cộng hoặc các phương tiện xanh như xe đạp, đi bộ.

Một trong những yếu tố quan trọng trong phát triển đô thị bền vững là quy hoạch giao thông. Các đô thị cần có các tuyến giao thông công cộng hiện đại, dễ dàng tiếp cận và sử dụng. Việc xây dựng hệ thống xe buýt nhanh (BRT), tàu điện ngầm, và các tuyến xe đạp kết nối giữa các khu vực là rất cần thiết. Hệ thống giao thông này không chỉ giúp giảm tắc nghẽn mà còn góp phần quan trọng trong việc bảo vệ môi trường và giảm thiểu khí thải.

Một vấn đề không kém phần quan trọng trong quá trình đô thị hóa là quản lý nước và xử lý nước thải. Việc phát triển các hệ thống xử lý nước thải hiệu quả, bảo vệ các nguồn nước ngầm và xử lý nước thải sinh hoạt không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn đảm bảo nguồn nước sạch cho các đô thị trong tương lai.

Ngoài ra, năng lượng tái tạo là một trong những yếu tố quan trọng để tạo ra đô thị bền vững. Việc sử dụng năng lượng mặt trời, gió, và các nguồn năng lượng tái tạo khác trong các tòa nhà, khu dân cư và công sở có thể giúp giảm bớt sự phụ thuộc vào nguồn năng lượng hóa thạch, góp phần vào việc giảm thiểu phát thải CO2.

Chính sách đang chuyển dịch, nhưng còn thiếu đột phá

Chính phủ Việt Nam trong vài năm gần đây đã thể hiện quyết tâm rõ ràng trong việc phát triển đô thị bền vững, thông qua hàng loạt văn bản định hướng như Nghị quyết 06/NQ-TW (2022) về quy hoạch và phát triển đô thị đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045; Chiến lược tăng trưởng xanh; Quy hoạch tổng thể quốc gia…

Tuy nhiên, theo đánh giá của Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM, nhiều địa phương còn thiếu khung pháp lý rõ ràng về đô thị bền vững, dẫn đến tình trạng mạnh ai nấy làm, thiếu phối hợp vùng và thiếu sự tham gia của cộng đồng. Việc thu hút nguồn lực xã hội vào phát triển đô thị xanh cũng còn hạn chế, do thiếu các cơ chế ưu đãi đủ hấp dẫn cho nhà đầu tư và người dân.

Một số đô thị như Huế, Đà Nẵng, Hội An đã có những mô hình thử nghiệm về đô thị carbon thấp, không gian đi bộ, phát triển giao thông công cộng xanh, nhưng vẫn dừng ở quy mô nhỏ. Việc nhân rộng mô hình này cần sự tham gia mạnh mẽ hơn của khu vực tư nhân và cộng đồng cư dân.

Hơn nữa, Việt Nam cần một chiến lược quốc gia về đô thị bền vững dài hạn, với các cơ chế tài chính, quy hoạch đồng bộ và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành. Chính phủ cần chú trọng đến việc phát triển các đô thị vừa đảm bảo tăng trưởng kinh tế vừa bảo vệ môi trường.

Minh Khôi