Chuyên gia: Cần cơ chế phù hợp với nguyên tắc của kinh tế thị trường đối với SGK

Theo dõi KTMT trên

Nhà xuất bản không tự định đoạt giá SGK

Lý giải về nguyên nhân giá SGK mới cao hơn giá SGK cũ, ông Ngô Trần Ái, Chủ tịch HĐQT CTCP Đầu tư Xuất bản - Thiết bị Giáo dục Việt Nam (gọi tắt là VEPIC) nêu ra 5 nguyên nhân chính:  

Bộ SGK mới theo Chương trình GDPT 2018 do các NXB, doanh nghiệp bỏ vốn tự có hoặc vốn vay ngân hàng để thực hiện tất cả các khâu từ tổ chức biên soạn, dạy thực nghiệm, mua vật liệu đầu vào, trả tiền nhuận bút, quảng bá, tập huấn giáo viên; không được Nhà nước cấp ngân sách chi trả cho một số khâu như trước đây.

Giá nguyên vật liệu, công in, nhuận bút, chi phí quảng cáo, tập huấn giáo viên,… đều cao hơn trước; đặc biệt là giá giấy tăng cao. Ngay cả giá giấy Bãi Bằng do Việt Nam sản xuất, hiện nay cũng cao hơn 25% so với cách đây 5 năm.

Thực tế là SGK mới có khổ giấy lớn hơn 1,3 lần so với SGK cũ; in 4 màu; chất lượng giấy in tốt hơn. So với giá các loại sách khác trên thị trường thì SGK vẫn có giá thấp hơn. Ví dụ, bộ SGK lớp 3 gồm 12 quyển, có giá là 220.000 đồng. Nếu chia trung bình, mỗi quyển SGK có giá xấp xỉ 18.000 đồng. Trong khi đó, một quyển truyện có độ dày, giấy in, hình minh họa, màu tương tự với sản lượng hơn 100.000 bản trên thị trường cũng có giá vào khoảng 90.000 đến 100.000 đồng.

So với giá SGK các nước, một cuốn SGK in 4 màu, số trang tương tự thì giá cũng vào khoảng từ 100.000 đến 200.000 đồng (đối với một số nước trong khối ASEAN) và từ 200.000 đến 300.000 đồng (như Nhật Bản, Hàn Quốc). Ví dụ SGK Toán của Singapore giá vào khoảng 250.000 đồng; SGK Đạo Đức và Khoa học tự nhiên của Hàn Quốc, Nhật Bản có giá từ 280.000 đến 300.000 đồng.

Các bộ SGK mới đều có SGK phiên bản điện tử miễn phí kèm theo. Hiệu quả của SGK điện tử rất lớn nhưng chi phí cũng lớn (ví dụ, chỉ để làm một bài tập tương tác hay một thí nghiệm đã phải chi nhiều triệu đồng; làm một video kể chuyện – tương đương một bộ phim hoạt hình – cũng phải chi hàng chục triệu đồng), nên nếu giá SGK tính đúng, tính đủ phải bao gồm cả chi phí làm SGK điện tử.

Do có nhiều đơn vị cùng biên soạn, xuất bản, phát hành SGK nên thị trường của mỗi đơn vị hẹp hơn, sản lượng của mỗi đầu sách giảm đi so với thời kỳ chỉ có một bộ SGK của một NXB, góp phần làm chi phí tăng lên theo đúng phân tích về cơ sở hình thành giá: số lượng phát hành một đầu sách càng cao, giá thành càng hạ và ngược lại.

Khi được hỏi về đề xuất các cơ quan nhà nước định giá SGK, ông Ngô Trần Ái cho rằng đây là một sự thay đổi lớn về chính sách, rất cần cân nhắc, vì SGK không thuộc loại “hàng hóa, dịch vụ thuộc lĩnh vực độc quyền nhà nước sản xuất, kinh doanh; tài nguyên quan trọng; hàng dự trữ quốc gia; sản phẩm, dịch vụ công ích và dịch vụ sự nghiệp công sử dụng ngân sách nhà nước” như quy định tại Điều 19, Luật Giá.

Khi ban hành chính sách XHH việc biên soạn SGK, Nghị quyết số 88 của Quốc hội không có quy định về việc các cơ quan Nhà nước định giá SGK XHH. Thực hiện Nghị quyết 88, từ năm 2020, các doanh nghiệp nhà nước và tư nhân đã tổ chức biên soạn, xuất bản, phát hành SGK. Tới nay, Nhà nước lại thay đổi chính sách thì điều đó ảnh hưởng không nhỏ đến các doanh nghiệp và việc thực hiện Nghị quyết của Quốc hội.

Bên cạnh đó, giá SGK không phải do các doanh nghiệp tự định đoạt mà đều phải kê khai các yếu tố cấu thành để Cục Quản lý giá thuộc Bộ Tài chính duyệt theo Nghị định số 177 của Chính phủ.Trên thực tế, giá SGK không ảnh hưởng nhiều đến thu nhập của đại bộ phận các gia đình, nhất là so sánh với các chi phí khác. Để hỗ trợ học sinh có hoàn cảnh khó khăn, theo khoản 10, Điều 20, Nghị định 81/2021 ngày 27/8/2021 của Chính phủ, Nhà nước đã cấp 150.000 đ/tháng x 9 tháng/năm cho học sinh thuộc hộ nghèo để mua sách vở và đồ dùng học tập. Tính ra, mỗi năm học, học sinh nghèo được cấp 1.350.000 đồng, tương đương giá từ 4 đến 7 bộ SGK, tùy cấp học.

“Thực tiễn lựa chọn SGK ở các tỉnh, thành cho thấy giá SGK chỉ là một trong những yếu tố tham khảo, tiêu chí quan trọng là chọn bộ SGK có chất lượng cao, phù hợp với đặc điểm tình hình kinh tế - xã hội - văn hoá địa phương và phù hợp với mục tiêu giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo”, ông Ái giải thích thêm.

Từ đó, ông Ngô Trần Ái đề xuất: “Chúng tôi mong muốn  Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Tài chính báo cáo Chính phủ để tham mưu với Quốc hội quyết định vấn đề quản lý giá SGK cho sát với thực tế, tiếp tục hỗ trợ cho chính sách XHH việc biên soạn SGK theo đúng chủ trương của Đảng và Nhà nước”.

Cần phải có một cơ chế giá phù hợp

Ông Nguyễn Tiến Thoả - Chủ tịch Hội thẩm định giá Việt Nam cho rằng, câu chuyện để SGK – mặt hàng có tính chất khá đặc thù được vận hành theo cơ chế thị trường khiến nhiều người lo ngại có sự thổi giá của nhà xuất bản, thậm chí ảnh hưởng đến mục tiêu phổ cập giáo dục cho trẻ em.

Lý giải điều này ông Nguyễn Tiến Thỏa cho rằng sự bức xúc, thậm chí không đồng tình của dư luận xã hội về giá SGK theo chương trình giáo dục phổ thông mới cao gấp 2-3 lần giá SGK cũ là điều dễ hiểu và có thể chia sẻ được. “Nhưng tôi cho rằng khi xem xét bản chất của vấn đề thì sự chênh lệch cao hơn của SGK theo Chương trình GDPT mới so với SGK cũ là không tránh khỏi trong bước đầu chuyển đổi”, ông Thoả nói.

Bên cạnh đó, khi chuyển cơ chế SGK mới không còn được Nhà nước bao cấp ở một số khâu như SGK cũ mà phải thực hiện nguyên tắc tính đúng, tính đủ theo nguyên tắc thị trường, vì vậy ông Nguyễn Tiến Thoả khẳng định “Điều đó sẽ làm cho chi phí sản xuất SGK mới chắc chắn cao hơn SGK cũ”.

Chưa kể các chi phí đầu vào để sản xuất SGK mới hiện nay đã tăng cao hơn khá nhiều so với chi phí đầu vào tính giá SGK cũ cách đây hàng chục năm.

Nhà xuất bản cũng phải lo liệu các chi phí đầu tư tổ chức biên soạn, bỏ vốn đầu tư, chi phí tổ chức giới thiệu sách tại các địa phương, tuyên truyền, quảng cáo, tiếp thị sách, bồi dưỡng, tập huấn sử dụng sách… Trong khi đối với SGK cũ không phải bỏ ra khoản chi này thì SGK mới các nhà xuất bản phải đầu tư cho chi phí này.

Nhiều kiến nghị cho rằng Dự thảo Luật Giá sửa đổi nên đưa mặt hàng SGK vào danh mục Nhà nước định giá, ông Thoả phân tích: “Nếu đã chuyển đổi cơ chế sản xuất phát hành SGK từ độc quyền sang xã hội hóa, đi liền với nó là đổi mới cơ chế quản lý giá từ cơ chế độc quyền sang giá của hình thái thị trường cạnh tranh thì chúng ta cần phải có một cơ chế giá phù hợp với nguyên tắc của kinh tế thị trường”.

Ở đây nguyên tắc đó là cơ chế độc quyền thì Nhà nước cần quyết định giá là đúng để ngăn chặn tình trạng doanh nghiệp biến độc quyền Nhà nước thành độc quyền doanh nghiệp để ấn định giá độc quyền. Nhưng nếu là cơ chế cạnh tranh thì giá hàng hóa phải là giá cạnh tranh do các nhà cạnh tranh quyết định.

“Đối chiếu với nguyên tắc đó vào việc sản xuất SGK chúng ta thấy hiện nay việc sản xuất SGK đã chuyển sang cơ chế có cạnh tranh thì Nhà nước không nên can thiệp trực tiếp bằng việc quy định giá mà để thị trường quyết định mức giá”, ông Thoả nêu rõ quan điểm.

Có thể thấy rằng thị trường quyết định mức giá không chỉ phù hợp với bản chất nguyên lý hình thành giá trong thị trường cạnh tranh mà còn phù hợp với cơ chế điều tiết giá thị trường thực tiễn nước ta đang nhất quán theo đuổi.

Và chính sự cạnh tranh sẽ tạo ra động lực sáng tạo, thúc đẩy việc khuyến khích bỏ vốn đầu tư sản xuất SGK. Khuyến khích áp dụng các biện pháp kinh tế kỹ thuật, quản lý tiên tiến để giảm chi phí hạ giá thành và giá bán góp phần thỏa mãn nhu cầu của người sử dụng SGK.

Nhưng ở chiều ngược lại, chuyên gia cũng nói thêm thị trường định giá SGK không phải là Nhà nước buông hoặc thả nổi để thị trường tự điều tiết mà Nhà nước vẫn phải quản lý giá của loại hàng hóa này bằng hình thức can thiệp “mềm” để điều tiết mức giá nhằm ngăn ngừa việc xảy ra tình trạng các nhà xuất bản muốn định giá thế nào cũng được.

Nói kỹ hơn, chuyên gia cho biết: “Giá SGK vẫn phải thực hiện chính sách xã hội hóa, có cạnh tranh, bảo đảm để các nhà xuất bản SGK được thị trường thanh toán theo giá tính đúng, tính đủ, hợp lý, hợp lệ theo tín hiệu thị trường mà họ đã tự bỏ nguồn lực của mình để đầu tư.

Giải pháp này nhằm khuyến khích thu hút đầu tư của các thành phần kinh tế, giảm gánh nặng đầu tư cho ngân sách Nhà nước và để sản xuất, cung ứng SGK được tiến hành bình thường”.

Minh Anh