Cần nhận thức đúng và đủ về tinh thần của nghị quyết

Theo dõi KTMT trên

Vừa ngồi xuống bàn ăn giữa trưa hè tháng 6, tôi tình cờ nghe lỏm được mấy anh chị chủ doanh nghiệp (tôi đoán thế vì thấy mỗi người mang bên mình 1 chiếc ví cầm tay hàng hiệu) đang bàn về tinh thần của Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân (Nghị quyết 68) và Nghị quyết 198/2025/QH15 của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân (Nghị quyết 198) trong không khí vui vẻ, hào hứng, nhiệt tình, sôi nổi và tràn đầy năng lượng. Thấy tâm thế họ hồ hởi như trút bỏ được gánh nặng đè trĩu bấy lâu nay nên không khỏi làm tôi cảm thấy có chút phấn chấn dù vẫn biết mình chỉ là một luật sư tư vấn chứ chẳng kinh doanh gì.

Ở chừng mực nào đó và với vai trò một luật sư tư vấn đề doanh nghiệp, tôi thấy tinh thần của các Nghị quyết trên đã bắt đầu thực sự đi vào cuộc sống bởi từ thời điểm Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân (KTTN) cho đến khi được Quốc hội cụ thể hóa bằng Nghị quyết 198 về một số cơ chế, chính sách đặc biệt làm cơ sở cho việc sửa đổi, bổ sung các Văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) liên quan "cởi trói" cho KTTN chỉ vẻn vẹn có 13 ngày. Đây có thể được coi là sự chỉ đạo mang tính thần tốc thấm nhuần tư tưởng và dấu ấn của cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy đã và đang diễn ra.

Có thể nói KTTN ở nước ta chưa bao giờ được Đảng, Nhà nước quan tâm và thừa nhân một cách công khai kèm theo các cơ chế, chính sách khích lệ cụ thể như lúc này. Có lẽ nên nhìn nhận đây như một sứ mệnh cần phải thực thi trên con đường hội nhập kinh tế quốc tế nếu không muốn cộng đồng doanh nghiệp của mình tiếp tục bị thế giới bỏ lại phía sau.

Các nút nghẽn của thế chế và tư duy trì trệ của không ít cơ quan quản lý bấy lâu nay như "không quản được thì cấm" được gỡ bỏ và thay vào đó là "người dân, doanh nghiệp được làm những gì luật không cấm". Sự khẳng định đó còn được người đứng đầu Đảng và Chính phủ phát biểu như một sự chỉ đạo nhất quán tại nhiều hội nghị với cộng đồng doanh nhân diễn ra gần đây.

Nghị quyết 68 chỉ đạo rõ KTTN là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia, các doanh nghiệp thuộc khu vực KTTN được tiếp cận và đối xử công bằng với các doanh nghiệp Nhà nước và doanh nghiệp FDI trong việc tiếp cận nguồn vốn, đất đai, công nghệ, nhân lực, dữ liệu và các nguồn lực hợp pháp khác và điều đặc biệt nhất là Nghị quyết khẳng định cần "giơ tay đánh khẽ" đối với doanh nhân, doanh nghiệp nào vi phạm pháp luật có dấu hiệu hình sự thì ưu tiên áp dụng các biện pháp khắc phục hậu quả trước và đó là căn cứ quan trọng để các cơ quan tiến hành tố tụng xem xét khi quyết định khởi tố, truy tố, xét xử và các biện pháp xử lý tiếp theo. Ngoài ra, Nghị quyết 68 còn đưa ra cách tiếp cận trên tinh thần mới, cụ thể và quyết liệt hơn về việc không “hình sự hóa” các quan hệ dân sự - kinh tế.

Có thể nói tinh thần của các nghị quyết trên thực sự mang tính đột phá, nó như một đòn bẩy quan trọng và cởi trói một cách kịp thời, toàn diện cho KTTN. Tuy nhiên, với cá nhân là một luật sư thì điều tôi muốn nhấn mạnh với các doanh nhân ở đây là từ nghị quyết đến khi được cụ thể hóa bằng các VBQPPL là một vấn đề không hề đơn giản nên cần thiết phải có cách tiếp cận một cách đúng đắn bởi trong mối quan hệ giữa Nhà nước với doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp thuộc khối KTTN nói riêng có thể coi như là một “khế ước song vụ”. Tức Nhà nước thừa nhận KTTN một cách danh chính ngôn thuận và trao nhiều ưu đãi cho họ thì ngược lại KTTN cũng phải sử dụng hiệu quả các ưu đãi để phát triển và đóng góp cho nền kinh tế quốc dân nên Nhà nước sẽ phải ban hành hành lang pháp lý minh tường và rõ ràng để KTTN phải có nghĩa vụ thượng tôn pháp luật, nghĩa vụ này tôi nghĩ nó chính là điều kiện tiên quyết để KTTN được hưởng các ưu đãi theo tinh thần của Nghị quyết giống như các chủ thể pháp luật khác mà thôi.

Chúng ta nên nhớ rằng các thực thể cấu thành nên khu vực KTTN chính là các doanh nghiệp dân doanh. Dù pháp luật thực định chưa có một khái niệm cụ thể nào về nó, nhưng thực tế tại Việt Nam các doanh nghiệp này hay được gắn với cái tên “doanh nghiệp nhỏ và vừa” hoặc “doanh nghiệp siêu nhỏ”, tức nguồn vốn, nhân lực và doanh thu có quy mô nhỏ. Thực trạng mô hình quản trị doanh nghiệp dân doanh chủ yếu mang tính “gia đình trị” và kinh doanh mang tính hơi hướng kiểu bột phát theo “thương vụ”, triết lý kinh doanh theo cảm tính bằng “niềm tin và hy vọng”. Không ít các chủ doanh nghiệp còn coi nhẹ tính tuân thủ pháp luật bởi tư duy cố hữu cậy nhờ quan hệ đã ăn sâu vào não bộ. Không ít chủ doanh nghiệp khi phải đối mặt với cơ quan điều tra thì mới nhận ra được cái sai của mình thì mọi thứ đã trở nên quá muộn.

Các doanh nhân thuộc khu vực KKTN nên nhận thức rằng, tinh thần của các Nghị quyết trên có tạo điều kiện thuận lợi như thế nào đi chăng nữa thì đó mới chỉ là điều kiện cần, còn điều kiện đủ để mang đến sự thành công nó nằm ở chính nỗ lực nội tại của mình. Thực tế đã minh chứng rằng, bất kỳ chủ thể pháp luật nào khi nhận các nguồn ưu đãi từ Nhà nước mà sử dụng không hiểu quả, không đúng mục đích do lỗi chủ quan của mình thì cái giá phải trả là rất đắt, do đó, đừng nên có tư duy cho rằng sự ưu đãi này của Nhà nước giống như nguồn vốn ODA không hoàn lại hoặc quà cho không, biếu không.

Một điều đáng bàn nữa là nghĩa vụ với ngân sách Nhà nước luôn cần được ưu tiên hoàn thành hàng đầu. Bởi khi Đảng, Nhà nước đã coi KTTN như một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia thì đồng nghĩa với việc KTTN cũng sẽ phải là những chủ thể đóng góp nhiều nhất cho ngân khố quốc gia để Nhà nước duy trì sự hoạt động của bộ máy cũng như để tái đầu tư vào cơ sở hạ tầng, y tế, giáo dục, khoa học - công nghệ cho công cuộc phát triển kinh tế - xã hội như chiến lược đã đề ra. Tôi đảm bảo rằng việc bất cứ chủ thể pháp luật nào không hoàn thành nghĩa vụ với ngân sách Nhà nước cũng phải chịu chung một chế tài thích đáng dù VPQPPL có sửa đổi, bổ sung theo hướng nào đi nữa. Ngoài ra, việc không hoàn thành nghĩa vụ với ngân sách nhà nước còn tạo ra các hệ lụy xấu cho doanh nghiệp về lâu về dài như mất uy tín với đối tác làm ăn, không tham gia được các gói thầu, không gia hạn được các dự án..vv.

Cần phải cắt nghĩa rằng, quan hệ dân sự - kinh tế là một phạm trù rất rộng và thường nó được phát sinh từ và có quan hệ mật thiết đến trật tự quản lý kinh tế của Nhà nước. Quan điểm không hình sự hóa quan hệ dân sự - kinh tế chỉ có thể được hiểu rằng các quan hệ đó là những quan hệ có tính tranh chấp “cục bộ” giữa các chủ thể “bằng vai phải lứa với nhau” như vi phạm các nghĩa vụ với nhau, bất tín với nhau chứ không hề dính dáng đến trật tự quản lý kinh tế do Nhà nước - một chủ thể pháp luật đặc biệt nắm giữ để điều tiết và bình ổn trật tự về địa chính trị, kinh tế và xã hội. Thước đo để xác định nó là một quan hệ dân sự - kinh tế thuần túy hay không còn phải xác định xem nó có mang tính nguy hiểm cho xã hội không và có hội đủ dấu hiệu cấu thành tội phạm được quy định trong Bộ luật hình sự hay không?.

Điều này cần phải được minh bạch hóa trong các VBQPPL và trải qua quá trình thực thi trên thực tế mới có thể nhìn nhận chính xác được, bởi đôi khi mong muốn, kỳ vọng của Đảng, Nhà nước là vậy nhưng liệu nhiều doanh nghiệp thuộc khu vực KTTN có nỗ lực lột xác để đi đúng hướng hay không là vấn đề cần động não. Tôi cho rằng Nhà nước luôn quản lý xã hội bằng pháp luật nên luôn có nhiều giải pháp để điều chỉnh tùy vào tình hình thực thi trên thực tế. Do đó, KTTN cần phải nỗ lực thể hiện tính chính danh của mình chứ không nên chỉ trông chờ hay ỉ lại vào sự tháo gỡ của nhà nước.

Tóm lại, thiết nghĩ để tạo động lực cho KTTN phát triển và đi theo đúng quỹ đạo thì Nhà nước nên phổ biến kịp thời về các nghĩa vụ, các điều kiện tiên quyết mà các doanh nghiệp thuộc khu vực KTTN phải tuân thủ để họ có cái nhìn đúng và đủ về Nghị quyết 68 và Nghị quyết 198, tránh việc hiểu một chiều khi chỉ thấy các thuận lợi mà không nhận thức ra cả các thách thức mà mình cần phải nỗ lực vượt qua. 

Phan Khắc Nghiêm
Luật sư điều hành Công ty Luật TNHH NPK Quốc tế