Cảnh báo tình trạng ô nhiễm vi nhựa trong bầu khí quyển

Theo dõi KTMT trên

Trong một bản báo cáo mới công bố của nhóm các nhà khoa học từ Đại học Utah và Đại học Cornell (Mỹ) cho biết, mặc dù phần lớn chất thải nhựa được chôn trong các bãi chôn lấp, đốt hoặc tái chế, nhưng có đến 18% phát tán ra ngoài môi trường.

Vì nhựa không dễ phân hủy nên nó sẽ phân mảnh thành vi nhựa, là những hạt nhựa có kích thước nhỏ hơn 5 mm, cho đến khi đủ để bị cuốn vào không khí.

Dựa vào dữ liệu vi nhựa trong khí quyển từ miền Tây nước Mỹ được thu thập trong giai đoạn 2017-2019, nhóm nghiên cứu đã ước tính, hằng năm có khoảng 22.000 tấn vi nhựa di chuyển chỉ riêng trong phạm vi nước này.

Theo các nhà khoa học môi trường Janice Brahney (Đại học Utah) nhấn mạnh, vi nhựa di chuyển trong khí quyển tới khắp mọi nơi trên thế giới. Không nơi nào là an toàn khỏi ô nhiễm vi nhựa. Đó là kết quả từ hoạt động sử dụng nhựa của con người trong những thập kỷ qua.

Nghiên cứu này chỉ ra rằng, tại Mỹ, hoạt động giao thông đường bộ là con đường phát tán nhựa vào không khí phổ biến nhất (chiếm 84%), trong khi số còn lại xuất phát từ đại dương (11%) và bụi đất nông nghiệp (5%). Tuy nhiên, 3 nguồn trên có thể góp phần vào mức độ ô nhiễm vi nhựa khác nhau tùy theo mỗi khu vực địa lý. Một khi xâm nhập vào bầu khí quyển, vi nhựa có thể tồn tại trong không khí tới 6,5 ngày. Đây là thời gian đủ để chúng “du hành” xuyên lục địa và thậm chí đến cả những nơi chưa hề bị ô nhiễm bởi tác động của con người như Bắc Cực hay Nam Cực. Nghiên cứu cũng liệt kê một số “điểm nóng” về vi nhựa hiện nay bao gồm Mỹ, châu Âu, Trung Đông, Địa Trung Hải và Bắc Phi.

Ô nhiễm nhựa, trong đó có ô nhiễm vi nhựa, đã trở thành một vấn đề xã hội và sinh thái lớn mà giới khoa học lưu tâm thời gian qua. Trong khi ảnh hưởng nhãn tiền của các khối nhựa lớn với môi trường và sức khỏe con người đã được nghiên cứu khá đầy đủ thì chu trình và tác hại tiềm ẩn của vi nhựa vẫn chưa được đánh giá đúng mức. Trong khi chờ đợi các nghiên cứu tiếp theo, nhóm tác giả kêu gọi trước mắt, các nước cần phải có giải pháp xử lý chất thải nhựa tốt hơn.

Báo động tình trạng ô nhiễm vi nhựa 

Một báo cáo của Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN 2017 cho biết, ước tính lượng phát thải vi nhựa hàng năm có nguồn gốc từ hóa dầu vào môi trường tương đương khoảng 11,7 triệu tấn.

Trong đó, 3,2 triệu tấn nhựa từ các nguồn khác nhau đã ở dạng vi nhựa trước khi phát tán ra môi trường (được gọi là “vi nhựa sơ cấp”), cùng với 8 triệu tấn khác được tạo ra do sự phân rã của các mảnh nhựa lớn khác tồn tại trong môi trường.

Đồng thời, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) kêu gọi sự đánh giá chính xác hơn nữa về vi nhựa và kiểm soát vi nhựa nhằm đẩy lùi ô nhiễm nhựa. Trong một báo cáo về “Vi nhựa trong nước uống” được công bố bởi WHO năm 2019, các tác động lên sức khỏe con người do vi nhựa, các chất hóa học từ vòi nước và nước uống là không đáng kể, tuy nhiên các tác động gián tiếp lên con người từ các hệ sinh thái, chuỗi thức ăn bị ô nhiễm nhựa đáng báo động.

Chia sẻ với báo Vietnam+ về vấn đề này, bà Lê Kiều Thủy Chung, Khoa Kỹ thuật Địa chất và Dầu khí, Trường Đại học Bách khoa TP.HCM cho biết: “Theo nghiên cứu của trường, vi nhựa đã được tìm thấy trong các cơ quan khác nhau của các loài sinh thủy sinh ở Việt Nam, trong đó, cơ quan tiêu hóa và mang là nơi tích lũy phần lớn các vi nhựa. Mức độ ô nhiễm vi nhựa trong thủy sinh ở Việt Nam tương đối cao so với các sinh vật hai mảnh vỏ ở châu  u hay một số loài cá ở vùng biển Địa Trung Hải”.

Ngoài ra, tác động của các hoạt động tại địa phương như: áp lực dân số cao, hoạt động sản xuất công nghiệp và quy trình xử lý nước thải dẫn đến sự tích lũy vi nhựa dạng sợi nhiều hơn so với dạng mảnh. Điều này dẫn đến việc lan truyền và tích lũy vi nhựa cũng như các chất ô nhiễm khác từ sinh vật bậc thấp đến sinh vật bậc cao, thậm chí là trong cơ thể con người thông qua chuỗi thức ăn.

Với kích thước nhỏ gọn dễ phát tán, chỉ trong thời gian ngắn, vi nhựa đã có mặt khắp nơi gây ra tình trạng ô nhiễm vi nhựa ngày càng lan rộng, ảnh hưởng tới môi trường sống. Kết quả nghiên cứu của Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam (Bộ TN&MT) cũng cho thấy, các loài sinh vật biển và chim biển thường ăn nhựa và vi nhựa do nhầm lẫn đó là thức ăn, lâu dần khi dạ dày không có chỗ chứa, chúng sẽ chết do trong bụng chứa đầy nhựa và vi nhựa.

Một cách khác, các loài sinh vật phù du sẽ ăn vi nhựa, cá bé lại ăn sinh vật phù du và bị nhiễm nhựa, cá lớn lại ăn cá bé và bị nhiễm vi nhựa, lâu dần cũng sẽ chết. Vì thế, số lượng sinh vật biển giảm đi đáng kể, rõ rệt . Bên cạnh đó, con người ăn các loài sinh vật biển sẽ tích lũy vi nhựa trong cơ thể.

Ông Trương Trần Nguyễn Sang, Trường Đại học Bách khoa TP.HCM cũng nhận định rằng, các sợi hoặc mảnh vi nhựa dẻo trong các bụi khí quyển ở TP.HCM được tìm thấy trong tất cả các mẫu. Dòng lắng đọng của vi nhựa thay đổi theo các xu hướng khác nhau tại mỗi địa điểm lấy mẫu trong một năm có thể liên quan đến các yếu tố như mật độ dân số, không gian chiếm dụng hoặc điều kiện thời tiết như lượng mưa và hướng gió.

Nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm khí quyển ở TP.HCM chủ yếu là do các yếu tố như: áp lực dân số cao 8,5 triệu (GSO, 2018) với mật độ 4.171 người/km2; công nghiệp dệt may tại địa phương; các hoạt động của con người như bãi chôn lấp và công trường xây dựng; thói quen của người dân địa phương và sự khác biệt về mức độ quản lý chất thải...

Lan Anh