Mưa lũ tại châu Á ngày càng cực đoan

Theo dõi KTMT trên

Mưa lũ dồn dập

Năm 2020, châu Á nói chung phải đối mặt nhiều thách thức. Hàng loạt thông tin lũ lụt ở nhiều nước làm các chính phủ khu vực phải đau đầu nhanh chóng vạch ra chính sách giải quyết. Việc này kéo căng các khoản chi ngân sách vốn đã dùng cho nỗ lực đẩy lùi đại dịch COVID-19 nhiều tháng qua.

Tờ The Nikkei dẫn báo cáo đầu tháng 10 của Công ty cung cấp dịch vụ bảo hiểm đa quốc gia Aon (Anh) tóm tắt tình hình bão lũ ở châu Á với lời nhận xét: Lượng thiên tai, lũ lụt ở khu vực này trong năm 2020 tăng cao bất thường xét trong giai đoạn 10 năm trở lại đây.

Ở Trung Quốc, giữa năm nay, gần 3 triệu người phải sơ tán khỏi các vùng bị ngập lụt dọc các con sông lớn và ước tính 63 triệu người chịu ảnh hưởng (thiệt hại về tài sản, sức khỏe và nhân mạng) vì lũ. Hơn 50 con sông đã chạm hoặc gần chạm mực nước cao kỷ lục trong khi nhiều con đập trên lưu vực sông Trường Giang không còn đủ sức chứa nước, gây ra đợt lũ lụt tồi tệ nhất ở miền Nam nước này kể từ năm 1961 trong tháng 7 và tháng 8.

Nhật Bản, quốc gia không còn xa lạ với thiên tai, cũng chứng kiến hình thái thời tiết ngày càng nguy hiểm. Lượng mưa kỷ lục ở tỉnh Kumamoto trên đảo Kyushu khiến ít nhất 65 người thiệt mạng hồi tháng 7. Nhiều nơi thuộc tỉnh Chiba, phía Đông Tokyo, vẫn lao đao vì siêu bão Faxai hồi tháng 9 năm ngoái, khi nó tàn phá hơn 70.000 ngôi nhà, làm mất điện nhiều ngày, ảnh hưởng đến hàng chục nghìn người.

Tại Nam Á, ước tính khoảng 17 triệu dân sống ở các địa phương có rủi ro xuất hiện bão lũ cao tại các quốc gia như Pakistan, Nepal hay Kalimantan. Riêng tại Bangladesh, số người chết trong lũ lụt trong năm nay đã lên tới 257 người. Trong đợt lụt hồi tháng 7, 1/3 diện tích Bangladesh chìm trong biển nước.

Tại khu vực Đông Nam Á, không chỉ có Việt Nam những ngày qua hàng loạt nước như Thái Lan, Campuchia, Lào... cũng đang trải qua những trận mưa lũ lịch sử.

Tại Thái Lan, Hãng tin Asia News Network dẫn nguồn từ Cục Phòng chống và Giảm nhẹ thiên tai Thái Lan ngày 19/10 cho biết, hơn 25.000 hộ gia đình ở 25 tỉnh bị ảnh hưởng bởi lũ quét, sạt lở đất và gió bão. Thiệt hại lan rộng trên 86 quận, 241 huyện và 849 làng.

Tại Tây Bắc Campuchia, 2 huyện Thmar Puok và Svay Chek thuộc tỉnh Banteay Meanchey giáp biên giới Thái Lan đang bị ngập lụt nặng nề sau khi đập Huai Yang ở Thái Lan mở cửa xả lũ.

Báo Khmer Times ngày 19/10 dẫn lời quan chức Sở Thông tin tỉnh Banteay Meanchey cho biết, giới chức Thái Lan ngày 16/10 đã thông báo cho phía Campuchia về việc đập Huai Yang sẽ mở cửa xả lũ do nước trong đập vượt quá mức cho phép. Theo Tỉnh trưởng tỉnh Banteay Meanchey Um Reatrey, ít nhất 6 huyện của tỉnh đã bị ngập lụt, ảnh hưởng đến hơn 15.000 hộ dân và ít nhất 2.700 gia đình phải sơ tán. 

Trong khi đó, Ủy ban quốc gia Quản lý thảm họa Campuchia thông báo lũ lên nhanh tiếp tục ảnh hưởng đến 19 tỉnh của Campuchia, tác động đến đời sống của hơn 240.000 người, khiến 20 thiệt mạng, trong đó có 5 trẻ em và làm thiệt hại lớn về tài sản.

Tại Lào, những trận mưa lớn liên tục và kéo dài nhiều ngày qua đã khiến 8 huyện của tỉnh Savannakhet, Trung Lào, ngập trong biển nước. Đây là đợt lũ lụt được cho là tồi tệ nhất trong 42 năm qua tại tỉnh có đường biên giới tiếp giáp với tỉnh Quảng Trị của Việt Nam.

Tại Philippines, hơn 70 ngôi làng ở tỉnh Mindanao đã bị ngập lụt kể từ ngày 16/10 sau khi mưa lớn làm nước sông Liguasan tràn bờ gây ngập cả vùng đồng bằng rộng 220.000ha. Vùng đồng bằng này là lưu vực bắt nguồn của hàng chục con sông chảy từ vùng nội địa ra biển. Hàng trăm gia đình ở Montawal, Pagalungan và Pikit đã lánh nạn đến vùng đất cao hơn với sự giúp đỡ của các tổ chức tình nguyện cũng như cảnh sát và quân đội. Các quan chức địa phương cho biết có tới 27 vịnh biển ở Pikit đã bị ngập kể từ giữa tuần qua.

Miền Trung Việt Nam hiện cũng đang gấp rút khắc phục ảnh hưởng sau khi bão Linfa đổ bộ hôm 11/10. Tính đến ngày 21/10, mưa lũ tại miền Trung đã làm 111 người chết, 22 người mất tích; hơn 200.000 người ở ba tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị đang phải sơ tán.

Tình hình sẽ trở nên tệ hơn?

Tình hình hiện nay cho thấy điều được dự báo từ rất lâu tại châu lục đông dân nhất thế giới dường như dần trở thành hiện thực. "Có một sự nhất quán trong những mô hình dự báo rằng biến đổi khí hậu ở châu Á sẽ dẫn đến lũ lụt nhiều hơn và những mùa mưa dữ dội hơn", Homero Paltan Lopez, chuyên gia thủy lợi tại Đại học Oxford, Anh, cho biết.

Theo dự báo, biến đổi khí hậu sẽ ảnh hưởng đến gió mùa tại khu vực, khiến lượng mưa tập trung hơn nữa vào mùa mưa và làm mùa khô kéo dài thêm. Đó chính xác là những gì đang xảy ra, tàn phá đời sống của người dân châu Á, kéo theo hệ lụy về kinh tế nặng nề hơn bất kỳ nơi nào khác trên thế giới.

"Tới năm 2050, 75% lượng vốn toàn cầu bị đe dọa bởi lũ lụt sẽ nằm ở châu Á. Tiểu lục địa Ấn Độ và các vùng lãnh thổ ven biển Đông Nam Á sẽ chịu tác động mạnh mẽ nhất", Ruslan Fakhrutdinov, chuyên gia cộng tác với Viện nghiên cứu Toàn cầu McKinsey, cho biết hồi tháng 8.

"Khoa học ngày càng chính xác hơn. Có một điều chúng tôi biết chắc chắn, là những nơi ẩm ướt sẽ ngày càng ẩm ướt, và các khu vực khô hạn sẽ ngày càng khô hạn", Abhas K Jha, chuyên gia thuộc chương trình quản lý rủi ro đô thị và thiên tai ở khu vực Đông Á và Thái Bình Dương của Ngân hàng Thế giới, cho biết.

Tuy nhiên, khả năng tình trạng mưa cực đoan tăng lên không đồng nghĩa với việc năm nào cũng lũ lụt. "Không chỉ lũ, các dòng chảy còn có thể biến tướng theo cách khác và khó lường hơn", chuyên gia Lopez đánh giá, nói thêm rằng các nhà hoạch định không nên bất ngờ nếu lượng mưa trong mùa gió mùa năm sau ít hơn.

Hiện nay, để giải quyết vấn đề, hầu hết thế giới tập trung vào việc giảm phát thải khí nhà kính, nhằm giảm tác động lâu dài của biến đổi khí hậu. Châu Á chiếm phần lớn tổng lượng khí thải carbon toàn cầu và tỉ lệ này đang gia tăng, tương ứng với tỉ lệ trong nền kinh tế toàn cầu và mức đầu tư vào lĩnh vực năng lượng của châu lục này.

Tuy nhiên, giới chuyên gia nhận định đối với vấn đề lũ lụt, tác động của việc giảm phát thải trong ngắn hạn và trung hạn rất hạn chế, bởi có khả năng lượng khí thải từ trước đến nay mới là nguyên nhân gây mưa cực đoan và mực nước biển dâng cao, dẫn đến lũ lụt. Hơn nữa, các yếu tố phi khí hậu, như di cư và phát triển, cũng liên quan đến tầm ảnh hưởng kinh tế - xã hội của lũ lụt.

"Theo ước tính, mỗi tuần có khoảng một triệu người di cư đến thành thị. Đó là sự bùng nổ chủ yếu không có kế hoạch, gây ra vấn đề lớn", chuyên gia Jha tại Ngân hàng Thế giới cho biết, nói thêm rằng điều tồi tệ hơn là hầu hết xảy ra ở những thành phố vừa và nhỏ, với "khả năng thích ứng kém nhất".

Thống kê từ các nguồn độc lập khác cũng phác họa bức tranh tương tự. Một nghiên cứu đăng trên tạp chí khoa học Nature Communications năm ngoái ước tính đến năm 2050, số người sống tại những nơi hứng lũ do biến đổi khí hậu sẽ là 300 triệu, với các quốc gia dễ bị tổn thương nhất là Trung Quốc, Ấn Độ, Bangladesh và Việt Nam.

Hướng đi nào cho châu Á?

Về yếu tố phát triển kinh tế, việc tàn phá rừng ngập mặn ven biển để nuôi trồng thủy sản tạo ra những thay đổi tiêu cực đối với môi trường. Rừng ngập mặn lâu nay là lá chắn tự nhiên giúp hạn chế giảm nước biển dâng do bão và nước biển xâm nhập đất liền. Mất các vùng đất ngập nước và các bể chứa nước tự nhiên có nghĩa là nhiều thành phố châu Á dễ bị ngập lụt hơn ngay cả khi không tính đến yếu tố biến đổi khí hậu.

Theo The Nikkei, câu hỏi hiện nay là sau những gì phải trải qua vào năm 2020, các nước châu Á sắp tới phải làm thế nào để tránh được đợt thảm họa tiếp theo. Chuyên gia Abhas Jha đề xuất triển khai trên diện rộng cái gọi là “cơ sở hạ tầng xanh”. Đây là thuật ngữ chỉ việc chuyển đổi các công trình đập, kênh và công trình trị thủy quy mô lớn khác, còn gọi là “cơ sở hạ tầng xám”, sang thành “cơ sở hạ tầng xanh”. Cụ thể, nên tập trung cải thiện khả năng chứa nước của các thành phố, cân bằng giữ cảnh quan xanh, đồng thời khôi phục những hệ thống sinh thái tự nhiên như đồng bằng ngập nước, đầm lầy và rừng ngập mặn.

“Vấn đề thường nằm ở chỗ ngay cả khi các thành phố cố gắng xử lý lũ lụt thì vẫn quá chú trọng vào cơ sở hạ tầng xám. Đó là một phần của giải pháp nhưng không phải tất cả. Chúng ta phải cân bằng giữa cơ sở hạ tầng xanh và xám, hoặc thiết kế đô thị sao cho hợp lý” - chuyên gia Abhas Jha giải thích.

Trong khi đó, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) ước tính chi phí xây dựng cơ sở hạ tầng xanh và xám tại châu Á từ nay đến năm 2030 vào khoảng 800 tỉ USD. Tuy nhiên, nếu không hành động thì mức thiệt hại sẽ còn cao hơn con số này. Chỉ riêng lũ lụt ở Trung Quốc đã gây thiệt hại 25 tỉ USD trong năm nay.

Nhật Hạ