Đã đến lúc ‘từ bỏ’ than đá
Ngành công nghiệp than thế giới đang chứng kiến sự sụt giảm mạnh nhất trong lịch sử, trong bối cảnh các quốc gia dần từ bỏ thứ năng lượng chịu trách nhiệm chính cho hiện tượng nóng lên toàn cầu.
Than đá đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống của chúng ta. Than đá chiếm khoảng 27% lượng nguyên liệu thô được sử dụng để cung cấp năng lượng cho mọi thứ, từ những chiếc xe hơi cho đến các nhà máy điện. Không giống như khí đốt tự nhiên và dầu mỏ, than đá là carbon cô đặc và chiếm 39% lượng khí thải CO2 từ nhiên liệu hóa thạch hàng năm.
Thời hoàng kim của than đá là trong cách mạng công nghiệp. Ở các nước phát triển, lượng than đá sử dụng trong các lò đốt đạt đỉnh vào những năm 1930 và giảm dần khi các nhiên liệu sạch hơn xuất hiện. Thậm chí gần đây lượng tiêu thụ ở phương Tây đã lao dốc.
Ở Anh, nhà máy nhiệt điện chạy bằng than đá sẽ đóng cửa vào năm 2022. Công ty khai thác than đá của Mỹ Peabody Energy mới đây cảnh báo có thể phá sản lần thứ 2 trong 5 năm trở lại đây.
Các chính sách ưu đãi thuế và trợ cấp thôi thúc ngành năng lượng tái tạo bùng nổ - điều lại càng giúp giảm chi phí. Hiện các trang trại điện mặt trời và điện gió trong đất liền là nguồn cung cấp điện giá rẻ nhất cho ít nhất là 2/3 dân số thế giới, theo BloombergNEF. Ngành than đá càng gặp khó khăn hơn khi bị các ngân hàng và nhà đầu tư quay lưng.
Có thể nói rằng năng lượng tái tạo đã chiến thắng, nhưng đó chưa phải là chiến thắng toàn diện. Thập kỷ vừa qua, trong khi châu Âu lắc đầu với than đá thì lượng tiêu thụ ở châu Á lại tăng khoảng 25%. Châu Á hiện cũng chiếm 77% tổng lượng than đá tiêu thụ trên toàn thế giới. Chỉ riêng Trung Quốc sử dụng hơn 2/3 số đó, theo sau là Ấn Độ. Tiếp đến là những nền kinh tế tăng trưởng nhanh như Indonesia và Việt Nam.
Nếu mục tiêu là hạn chế mức tăng nhiệt trên toàn cầu ở con số 2 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp, không nên trông chờ châu Á giảm nhu cầu về than đá. Các nhà máy mới vẫn đang được xây dựng, đồng thời nhiều nhà máy đã xây dựng xong nhưng chưa hoạt động hết công suất và vẫn còn hạn sử dụng lên tới vài thập kỷ. Hiện có công nghệ "than sạch" được quảng bá là sẽ hút lại lượng khí thải mà chúng nhả ra. Nhưng điều đó chỉ có ích khi sử dụng than đá trong các nhà máy công nghiệp (ví dụ như nhà máy thép), còn chi phí để sử dụng trong nhà máy điện vẫn là quá đắt đỏ.
Do đó châu Á cần sớm có những chính sách hoàn toàn mới để từ bỏ than đá. Mục tiêu là ngừng xây mới các nhà máy điện chạy bằng than và đóng cửa những nhà máy cũ. Một số quốc gia như Philippines, Trung Quốc, Nhật Bản và Bangladesh đã thực hiện bước đầu tiên.
Châu Á sẽ phải giải quyết những vấn đề mang tính gốc rễ. Chiến thuật đã tỏ ra hiệu quả ở châu Âu và Mỹ có thể sẽ không linh nghiệm ở đây khi các công ty khai khoáng, nhà máy điện, nhà sản xuất thiết bị và các ngân hàng tài trợ họ phần lớn là thuộc kiểm soát của nhà nước. Các tác động từ thị trường và thuế carbon sẽ kém hiệu quả hơn. Ngoài ra còn là rào cản chính trị: nền kinh tế than đá đã đem đến việc làm, nguồn thu thuế và là động lực xuất khẩu cho nhiều nước châu Á. Trung Quốc sử dụng sáng kiến Vành đai con đường để bán cả máy móc khai thác than đá và các nhà máy điện. Trên khắp khu vực, ở không ít nước nguồn thu của các địa phương phải phụ thuộc vào than đá.
Các nước châu Á cũng cần đền bù cho những người bị thiệt hại do chính sách phát triển năng lượng xanh. Bài học từ những thị trấn khai mỏ nghèo túng ở Wales và West Virginia là tình trạng mất việc làm sẽ gây ra bất ổn xã hội. Tập đoàn Coal India của Ấn Độ có tới 270.000 nhân công. Từ tỉnh Sơn Tây của Trung Quốc đến Jharkhand của Ấn Độ, các chính quyền địa phương cần được tiếp thêm sức mạnh để cân bằng lại nền kinh tế. Các ngân hàng cũng cần có chính sách đặc biệt.
Châu Âu và Mỹ cho thấy "ông vua than đá" có thể bị phế truất, nhưng họ cũng không thể đứng ngoài khi châu Á cố gắng hoàn tất cuộc cách mạng này.
Than đá là nguyên nhân hàng đầu gây ra biến đổi khí hậu
Các nhà khoa học nhiều lần cảnh báo về các mối nguy hiểm chực chờ do khí thải CO2 từ hoạt động đốt than.
Ủy ban Liên chính phủ về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc cho rằng, để tránh nguy cơ bị tàn phá nặng nề, nền kinh tế thế giới cần phải được chuyển đổi căn cơ trong một vài năm tới. Trọng tâm của cuộc chuyển đổi này là phải dứt bỏ than càng nhanh càng tốt.
Là một trong những nhiên liệu có chi phí rẻ, sản lượng dồi dào, mặc dù gây ô nhiễm nhất nhưng than vẫn là nguồn năng lượng lớn nhất để sản xuất điện trên toàn thế giới dù các năng lượng tái tạo như điện gió và điện mặt trời ngày càng rẻ hơn.
Theo giới chuyên gia khí hậu, than đá là nguồn nguyên liệu quan trọng nhưng cũng chính là nguyên nhân gây ra 20% hiện tượng hiệu ứng nhà kính và khí thải ga, vốn là nguyên nhân hàng đầu làm biến đổi khí hậu. Ô nhiễm không khí từ việc đốt cháy than đá gây tổn hại trực tiếp tới sức khỏe con người và đó cũng là lý do mà giới khoa học ví than đá là kẻ thù của loài người.
Hơn nữa, việc xây dựng hầm mỏ lộ thiên hay nằm trong lòng đất là nguyên nhân gây xói mòn đất đai và phá hủy lớp thực vật trên bề mặt. Ở những nơi không có cây cối, sự xói mòn sẽ kéo dài từ 50 đến 60 năm sau khi khai thác mỏ.
Hoài Thu
