Sinh kế bền vững từ mô hình kinh tế tập thể của HTX Macca Ea H’leo

Theo dõi KTMT trên

Giúp đồng bào dân tộc “làm chủ” kỹ thuật, tự tin khai thác tiềm năng

Ở Tây Nguyên, câu chuyện sinh kế của nông hộ từ lâu gắn với nhịp lên xuống của mùa vụ và thị trường. Nhiều gia đình tại các thôn, buôn của huyện Ea H’leo (cũ), tỉnh Đăk Lăk trước đây chủ yếu dựa vào các cây trồng ngắn ngày như bắp, mì, đậu phộng… Ưu điểm của các loại cây này là quay vòng vốn nhanh, phù hợp tập quán canh tác lâu năm.

Tuy nhiên, việc canh tác này phụ thuộc nhiều vào yếu tố thời tiết, chi phí vật tư nông nghiệp biến động, đầu ra thiếu ổn định,... Và khi gặp khó khăn kép (sản lượng mùa vụ, giá cả) sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập của các hộ dân, làm mất, hạn chế khả năng tích lũy khiến đời sống dễ rơi vào tình trạng bấp bênh kéo dài, đặc biệt với nhóm hộ nghèo, cận nghèo và đồng bào dân tộc thiểu số.

Trong bối cảnh đó, yêu cầu chuyển đổi mô hình sản xuất theo hướng hiệu quả hơn, ổn định hơn trở nên cấp thiết. Câu hỏi đặt ra không chỉ là trồng cây gì, mà là tổ chức sản xuất như thế nào để người dân có thể “đứng vững” và phát triển.

Và ngày 18/5/2021, Hợp tác xã (HTX) Macca Ea H’leo được thành lập, giống như chìa khóa mở ra “cánh cổng” mới cho người nông dân tại Ea H’ leo. Ngay khi thành lập, với lượng thành viên ít ỏi (8 thành viên) HTX Macca Ea H’leo đã tập hợp nông hộ, tổ chức lại sản xuất, đưa kỹ thuật vào đồng ruộng, đồng thời hình thành liên kết tiêu thụ để giảm rủi ro cho người trồng. Qua thời gian dài phát triển, đến nay HTX Macca Ea H’leo đã phát triển 31 xã viên chính thức và 57 thành viên liên kết, cho thấy sức lan tỏa của mô hình và nhu cầu tham gia chuỗi liên kết ngày càng tăng trong cộng đồng.

Với vai trò “nhạc trưởng” trong chuỗi giá trị, ngay từ giai đoạn đầu, HTX Macca Ea H’leo lựa chọn hướng phát triển dựa trên liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ, lấy xã viên làm trung tâm và coi kỹ thuật, chất lượng là nền tảng. Chỉ một thời gian ngắn sau đó, việc tổ chức lại sản xuất theo hướng liên kết đã góp phần khắc phục tình trạng manh mún, tạo điều kiện để các nông hộ tiếp cận quy trình canh tác thống nhất, giảm rủi ro trong tiêu thụ và từng bước nâng cao giá trị nông sản.

Để liên kết đi vào thực chất, HTX chú trọng thiết lập cơ chế phối hợp rõ ràng giữa ban quản trị và xã viên, bảo đảm thông tin về thời vụ, kỹ thuật, thu hoạch và thu mua được truyền đạt kịp thời. Liên kết được triển khai theo nguyên tắc minh bạch, cùng có lợi, khuyến khích xã viên tuân thủ quy trình chung nhằm nâng chất lượng đầu ra.

Song song với đó, HTX từng bước hình thành thói quen ghi chép, theo dõi tình hình chăm sóc, sinh trưởng của vườn cây, từ đó có cơ sở đánh giá hiệu quả theo từng vụ và điều chỉnh biện pháp kỹ thuật phù hợp với điều kiện thực tế. Đây là một thay đổi quan trọng, bởi khi có dữ liệu và kỷ luật sản xuất, người trồng không còn phụ thuộc hoàn toàn vào kinh nghiệm truyền miệng, mà bắt đầu làm nông theo quy trình. Từ đó, chất lượng sản phẩm dần được nâng cao, từng bước đáp ứng yêu cầu thị trường và gia tăng sức cạnh tranh.

Trong quá trình vừa thay đổi, vừa thích ứng, HTX tập trung hướng dẫn xã viên từ những yếu tố nền tảng như: lựa chọn giống phù hợp, bố trí mật độ trồng hợp lý, thiết kế vườn thông thoáng, chăm sóc theo hướng cân bằng dinh dưỡng và quản lý sâu bệnh theo nguyên tắc phòng là chính.

Bằng cách kết hợp kinh nghiệm bản địa của bà con với hướng dẫn kỹ thuật mới, đến năm 2024, tổng sản lượng thu hoạch đạt khoảng 60 tấn macca thô, tương đương khoảng 18 tấn nhân sau sơ chế. Với mức giá ổn định khoảng 230.000 đồng/kg nhân, nguồn thu của nhiều hộ gia đình đã có cải thiện rõ rệt. Sự ổn định ấy giúp người dân chủ động hơn trong chi tiêu, có khả năng tái đầu tư sản xuất, đồng thời giảm áp lực phải “đánh cược” theo giá thị trường từng thời điểm như trước.

Không chỉ tập trung cải thiện kỹ thuật chăm bón và năng suất cây trồng, HTX Macca Ea H’leo còn định hướng ưu tiên hỗ trợ nhóm hộ yếu thế, nhất là hộ nghèo, cận nghèo và đồng bào dân tộc thiểu số.

Cụ thể, thời gian qua, HTX đã xây dựng phương án hỗ trợ cho hàng chục hộ nghèo, cận nghèo tham gia mô hình thông qua việc cấp giống macca chất lượng cao, hỗ trợ phân bón trả chậm, hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc và cam kết thu mua sản phẩm với giá ổn định. Cách hỗ trợ tập trung đúng “điểm nghẽn” giúp người dân giảm áp lực tài chính ban đầu, yên tâm chuyển đổi và đầu tư chăm sóc vườn cây theo hướng dài hạn.

Với đồng bào Ê Đê, M’nông, HTX không chỉ mở rộng cơ hội tham gia mô hình mà còn chú trọng thu hẹp khoảng cách tiếp cận kỹ thuật. Nhiều nội dung tập huấn được triển khai theo phương thức dễ hiểu, tăng thực hành tại vườn, “cầm tay chỉ việc” ở từng thao tác. Khi người dân hiểu được bản chất của quy trình sản xuất, họ sẽ chủ động hơn trong canh tác, tự tin hơn khi xử lý tình huống phát sinh. Đó cũng là cơ sở để mô hình duy trì tính bền vững, bởi kỹ thuật vững giúp giảm rủi ro, giảm chi phí sai lầm và nâng chất lượng sản phẩm.

Bên cạnh việc tổ chức sản xuất, HTX cũng tạo thêm việc làm tại chỗ thông qua hoạt động sơ chế - chế biến. Hiện xưởng của HTX có 10 lao động (cả công nhân và quản lý), trong đó 6 lao động là người dân tộc Nùng; HTX đang thực hiện đóng bảo hiểm xã hội cho 2 lao động. Đây là giá trị cộng thêm quan trọng, góp phần đa dạng sinh kế ở nông thôn, đặc biệt trong bối cảnh lao động tại địa phương cần việc làm ổn định.

Chủ động gia tăng chất lượng, giá trị sản phẩm nông sản

Trong suốt quá trình phát triển, công tác tập huấn kỹ thuật được HTX duy trì thường xuyên với 06 lớp đào tạo, tập trung vào quy trình trồng, chăm sóc macca, kỹ thuật tỉa cành, quản lý dinh dưỡng và phòng trừ sâu bệnh theo hướng bền vững. Điểm đáng ghi nhận là nội dung tập huấn bám sát thực tế sản xuất theo từng giai đoạn của cây.

Ví dụ cụ thể, ở giai đoạn cây ra đọt, xã viên được hướng dẫn nhận biết dấu hiệu thiếu dinh dưỡng và cách bổ sung phù hợp; giai đoạn ra hoa tập trung vào biện pháp chăm sóc để tăng tỷ lệ đậu quả; giai đoạn quả phát triển chú trọng quản lý sâu bệnh, vệ sinh vườn, hạn chế tác động bất lợi của thời tiết. Khi chuẩn bị vào vụ thu hoạch, HTX hướng dẫn xã viên lựa chọn thời điểm thu hái đúng độ chín, cách thu gom, bảo quản tạm thời và vận chuyển để hạn chế dập vỡ, giảm hao hụt và giữ chất lượng.

Bên cạnh tập huấn tập trung, HTX tăng cường hỗ trợ kỹ thuật theo nhóm hộ hoặc theo cụm vườn. Cách làm này phù hợp với điều kiện địa bàn rộng, giúp giải quyết kịp thời các vấn đề phát sinh và giảm lúng túng cho hộ mới tham gia. Với nhóm hộ đồng bào dân tộc thiểu số, việc được hướng dẫn sát sao trong thời gian đầu có ý nghĩa đặc biệt: rút ngắn thời gian làm quen, tăng tính đồng đều của vùng nguyên liệu và nâng tỷ lệ thành công của vườn cây. Khi kỹ thuật được chuẩn hóa, chất lượng hạt đồng đều hơn, HTX thuận lợi hơn trong khâu sơ chế, chế biến và xây dựng thương hiệu.

Song song đó, HTX cũng chú trọng khâu sau thu hoạch - yếu tố quyết định trực tiếp đến chất lượng sản phẩm và giá trị thương mại. Cụ thể, HTX đầu tư cơ sở sơ chế với công suất 200 tấn/năm, bảo đảm quy trình phân loại, làm sạch và đóng gói đáp ứng yêu cầu thị trường. Việc này, giúp chủ động trong quá trình sơ chế, khắc phục hạn chế, giảm hao hụt, nâng tỷ lệ sản phẩm đạt chuẩn, qua đó tăng hiệu quả kinh tế cho xã viên.

Trên nền tảng sơ chế, HTX từng bước đưa ra thị trường các sản phẩm chế biến như macca rang muối, macca rang bơ, nhân macca sấy… và được thị trường đón nhận rất tích cực. Việc đa dạng hóa sản phẩm giúp HTX chủ động hơn trước biến động thị trường nguyên liệu, đồng thời phù hợp xu hướng tiêu dùng hướng tới sản phẩm dinh dưỡng và quà tặng đặc sản địa phương. Cùng với đó, HTX từng bước hoàn thiện bao bì, nhãn mác, hướng tới xây dựng nhận diện “Macca Ea H’leo” để nâng cao khả năng cạnh tranh và tạo giá trị bền vững cho vùng trồng.

Về hiệu quả kinh tế - xã hội, mô hình cho thấy những tín hiệu tích cực. Thu nhập bình quân của xã viên đã tăng từ 45 triệu đồng/năm trước khi tham gia HTX lên khoảng 95 triệu đồng/năm hiện nay. Tại vùng triển khai, tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 12% xuống còn 6%, phản ánh rõ hiệu quả của mô hình đối với mục tiêu giảm nghèo bền vững tại địa phương.

Giá trị quan trọng hơn là người dân bắt đầu sản xuất có kế hoạch, tuân thủ quy trình kỹ thuật, quan tâm chất lượng và gắn với thị trường. Khi tham gia HTX, xã viên có thêm kênh trao đổi thông tin, chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ nhau trong mùa vụ; mối liên kết cộng đồng vì thế được củng cố, tạo ra nền tảng “đồng lòng” để giữ chất lượng và phát triển thương hiệu.

Một trường hợp tiêu biểu là gia đình bà Y Bih Niê tại xã Ea Nam (nay thuộc xã Ea Khal). Trước đây thuộc diện cận nghèo, thu nhập chủ yếu dựa vào cây mì và bắp, đời sống còn nhiều khó khăn. Sau khi tham gia HTX, được hỗ trợ 120 cây giống, phân bón và hướng dẫn kỹ thuật, gia đình đã có nguồn thu khoảng 110 triệu đồng/năm từ vườn macca đang vào giai đoạn kinh doanh. Từ nguồn thu này, gia đình có điều kiện cải thiện sinh hoạt, có kế hoạch đầu tư cho sản xuất, chăm lo học hành cho con cái và từng bước ổn định cuộc sống.

Với định hướng tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị, HTX Macca Ea H’leo cho thấy rõ hiệu quả của mô hình kinh tế tập thể trong phát triển nông nghiệp địa phương. Và để tiếp tục phát huy hiệu quả mô hình hoạt động này, HTX Ea H’leo đặt mục tiêu mở rộng diện tích lên 200 ha, nâng cấp cơ sở sơ chế  biến, tăng sản lượng,… nhằm tiếp tục thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn.

Đồng thời, HTX cũng dự kiến tiếp tục hỗ trợ thêm hàng chục hộ nghèo, đặc biệt là các hộ đồng bào dân tộc thiểu số tham gia mô hình. Qua đó mở rộng vùng liên kết, góp phần nâng thu nhập, hỗ trợ giảm nghèo bền vững và tạo cơ hội để đồng bào dân tộc thiểu số tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị nông sản.

Văn Hải