Rác thải điện tử - hiểm họa đe dọa sức khỏe của hàng triệu trẻ em
Với nhu cầu sử dụng ngày càng tăng của các thiết bị điện tử, thế giới đang phải đối mặt với “cơn sóng thần về rác thải điện tử”, gây nguy hiểm cho tính mạng và sức khỏe con người.
Lượng rác thải gia tăng nhanh chóng
Ngày nay, với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật, các thiết bị điện tử được sản xuất ngày càng nhiều, phục vụ đắc lực cho nhu cầu thiết yếu của con người. Với khối lượng sản xuất và xử lý ngày càng lớn các thiết bị điện tử, thế giới đang phải đối mặt với “cơn sóng thần về rác thải điện tử”, gây nguy hiểm cho tính mạng và sức khỏe con người.
Mới đây, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã công bố bản báo cáo “Trẻ em và Rác thải điện tử”. Báo cáo chỉ rõ mối đe dọa độc hại của rác thải điện tử đối với con người và nó đã trở thành loại rác thải sinh hoạt phát triển nhanh nhất trên thế giới. Theo Đối tác thống kê chất thải điện tử toàn cầu (GESP), rác thải điện tử đã tăng 21% trong 5 năm tính đến năm 2019, với 53,6 triệu tấn được tạo ra trong năm đó. Theo dự báo, rác thải điện tử sẽ tiếp tục gia tăng khi việc sử dụng máy tính, điện thoại di động và các thiết bị điện tử khác ngày càng phát triển, cùng với sự lỗi thời nhanh chóng của chúng.
Tại Việt Nam, theo báo cáo của Viện Khoa học và Công nghệ môi trường (Trường Đại học Bách khoa Hà Nội), lượng chất thải điện tử ở Việt Nam mỗi năm tăng khoảng 100.000 tấn, chủ yếu phát sinh từ hộ gia đình (đồ gia dụng điện tử), văn phòng (máy tính, máy photocopy,...). Với sự phát triển của ngành công nghệ chóng mặt như hiện nay, rác điện tử đang có tốc độ tăng rất nhanh so với các loại rác thải khác.
Tuy nhiên, ước tính gần đây nhất của GESP cho thấy, chỉ có 17,4% lượng rác thải điện tử sản xuất trong năm 2019 được thu gom tới các cơ sở quản lý hoặc tái chế chính thức. Phần còn lại được đổ bất hợp pháp, và ít có khả năng được quản lý và tái chế theo cách thân thiện với môi trường.
Việc thu gom và tái chế rác thải điện tử một cách thích hợp là chìa khóa để bảo vệ môi trường và giảm lượng khí thải gây hại cho khí hậu. Vào năm 2019, GESP phát hiện ra rằng 17,4% rác thải điện tử được thu gom và tái chế đúng cách đã ngăn chặn được 15 triệu tấn CO2 tương đương thải ra môi trường.
Tác hại khôn lường tới sức khỏe con người
Pin và rác thải điện tử nếu không được thu gom và xử lý đúng cách, sẽ ảnh hưởng một cách toàn diện tới môi trường và con người cả trực tiếp và gián tiếp. Đặc biệt, trẻ em, thanh thiếu niên và phụ nữ mang thai là những người dễ bị tổn thương nhất.
Trẻ em tiếp xúc nhiều với rác thải điện tử rất dễ bị tổn thương bởi các hóa chất độc hại do các cơ quan ở trẻ chưa phát triển hoàn thiện, trong khi chúng có tốc độ tăng trưởng và phát triển nhanh. Trẻ sẽ hấp thụ nhiều chất ô nhiễm hơn so với kích thước của chúng và ít có khả năng chuyển hóa hoặc đào thải các chất độc hại ra khỏi cơ thể như người lớn.
Đối với phụ nữ có thai, việc tiếp xúc với chất thải điện tử độc hại có thể ảnh hưởng đến sức khỏe và sự phát triển của thai nhi. Những tác động xấu đến sức khỏe tiềm ẩn bao gồm: thai chết lưu và sinh non, cũng như trẻ sơ sinh nhẹ cân hoặc thấp bé. Việc tiếp xúc với chì từ các hoạt động tái chế chất thải điện tử có liên quan đến việc giảm đáng kể điểm đánh giá hành vi ở trẻ sơ sinh, tăng tỉ lệ rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD), thay đổi tính khí của trẻ, giảm nhận thức và điểm số ngôn ngữ…
Ngoài ra, nó còn tác động xấu tới sức khỏe con người, làm suy giảm chức năng phổi, ảnh hưởng đến đường hô hấp, tổn thương DNA, suy giảm chức năng tuyến giáp và tăng nguy cơ mắc một số bệnh mãn tính sau này, trong đó có ung thư và bệnh tim mạch.
Bà Marie - Noel Brune Drisse, tác giả chính của báo cáo nhấn mạnh, việc quản lý rác thải điện tử không đúng cách là một mối đe dọa ngày càng lớn đối với sức khỏe mà nhiều quốc gia vẫn chưa nhận thức được vấn đề này. “Nếu không hành động ngay bây giờ, những tác động của rác thải điện tử sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của trẻ em và tạo gánh nặng cho ngành y tế trong những năm tới”.
Cần sự chung tay của cả cộng đồng
Trước thực trạng trên, báo cáo “Trẻ em và rác thải điện tử” của WHO đã kêu gọi các nhà xuất khẩu, nhập khẩu và chính phủ các quốc gia thực hiện các biện pháp hiệu quả để bảo đảm xử lý rác thải một cách hợp lý về môi trường cũng như sức khỏe và sự an toàn của người lao động và cộng đồng trong lĩnh vực này; giám sát phơi nhiễm chất thải điện tử và kiểm tra sức khỏe; tạo điều kiện tái sử dụng vật liệu tốt hơn; và khuyến khích sản xuất các thiết bị điện và điện tử bền vững hơn.
Tổ chức này cũng kêu gọi cộng đồng y tế hành động để giảm thiểu các tác động xấu của chất thải điện tử đến sức khỏe, bằng cách nâng cao năng lực của ngành y tế trong việc chẩn đoán, giám sát và ngăn ngừa phơi nhiễm chất độc ở trẻ em và phụ nữ; nâng cao nhận thức về những đồng lợi ích tiềm năng của việc tái chế hiệu quả, hợp tác với các cộng đồng bị ảnh hưởng và vận động để có dữ liệu và nghiên cứu sức khỏe tốt hơn về các nguy cơ sức khỏe mà những người làm công tác xử lý rác thải điện tử phải đối mặt.
Tiến sĩ Maria Neira - Giám đốc Cơ quan Môi trường, Biến đổi khí hậu và Sức khỏe của WHO nhấn mạnh, trẻ em và thanh thiếu niên có quyền được lớn lên và học tập trong một môi trường trong lành, và việc tiếp xúc với các thiết bị điện, điện tử thải và nhiều thành phần độc hại của chúng chắc chắn có tác động đến quyền này. Chính vì vậy, chuyên gia của WHO kêu gọi ngành y tế có thể thể hiện vai trò lãnh đạo và vận động chính sách, tiến hành nghiên cứu, tác động đến các nhà ra quyết định, huy động cộng đồng và liên quan đến các ngành khác, để yêu cầu quan tâm đáng kể tới vấn đề sức khỏe, coi đây là trọng tâm của các chính sách về quản lý rác thải điện tử.
Lan Anh
