Hợp tác xã - Mô hình kinh tế tập thể năng động và hiệu quả

Theo dõi KTMT trên

Trong nỗ lực chuyển đổi nền nông nghiệp nhỏ lẻ sang sản xuất hàng hóa, trong bối cảnh Chính phủ đẩy mạnh phát triển kinh tế tập thể, HTX đã thể hiện vai trò ngày càng rõ rệt: là tổ chức kết nối nông dân, cầu nối doanh nghiệp, đơn vị triển khai kỹ thuật, đồng thời là đầu mối tập trung nguồn lực để đầu tư công nghệ và chế biến. Đến 2024-2025, hệ thống HTX Việt Nam đã mở rộng cả về số lượng lẫn chất lượng hoạt động, nhiều HTX tiêu biểu được tôn vinh vì hiệu quả sản xuất, liên kết chuỗi và đóng góp cho phát triển nông thôn mới.

Những con số tăng trưởng đáng mừng

Thông tin tại Diễn đàn Kinh tế hợp tác, hợp tác xã năm 2025 với chủ đề “Liên kết hiệu quả giữa hợp tác xã và doanh nghiệp” tổ chức ngày 28/11/2025 tại Trụ sở Chính phủ, theo thống kê sơ bộ, ước đến ngày 31/12/2025: cả nước có 35.041 hợp tác xã (đạt mục tiêu kế hoạch), tăng 8.929 hợp tác xã (tương đương tăng 34,2%) so năm 2020. Tổng số thành viên tham gia hợp tác xã là 5.984.363 thành viên (đạt 84,2% mục tiêu kế hoạch), tăng 108.930 thành viên (tăng 1,85%) so với năm 2020. Cả nước có 164 Liên hiệp hợp tác xã, đạt 78% mục tiêu kế hoạch, tăng 64 Liên hiệp hợp tác xã (tăng 64%) so với năm 2020.

Tổng số hợp tác xã thành viên là 1.057 (đạt 96,1% mục tiêu kế hoạch, tăng 421 hợp tác xã (khoảng 66,2%) so với năm 2020. Cả nước có 65.918 tổ hợp tác (đạt 49,1% mục tiêu kế hoạch và giảm 693 tổ hợp tác so với năm 2020) với 1.003.039 thành viên (đạt 55,7% mục tiêu kế hoạch và giảm 63.621 thành viên so với năm 2020).

Kết quả thực hiện các mục tiêu về chất lượng: doanh thu bình quân của một hợp tác xã năm 2025 ước đạt là 4.562 triệu đồng/hợp tác xã/năm, tăng 4% so với năm 2020. Lãi bình quân của một hợp tác xã năm 2025 ước đạt là 421 triệu đồng/hợp tác xã/năm, tăng 107 triệu đồng/hợp tác xã so với năm 2020. Thu nhập bình quân của lao động thường xuyên trong hợp tác xã tăng từ 51,3 triệu đồng/năm năm 2020 lên 64 triệu đồng/năm năm 2025 (tăng 12,7 triệu đồng, tương đương 24,8%). Ước đến 31/12/2025, số lượng hợp tác xã hoạt động đạt loại tốt, khá đạt 27.375 hợp tác xã, bằng 78,1% số lượng hợp tác xã cả nước (đạt mục tiêu), tăng 16.282 hợp tác xã (tăng 46,8%) so với năm 2020.

Tổng số lượng cán bộ quản lý hợp tác xã tăng từ 107.506 người năm 2020 lên 135.986 người năm 2025 (tăng 28.480 người, tăng 26,5% so với năm 2020). Trong đó, số lượng cán bộ quản lý hợp tác xã đạt trình độ sơ, trung cấp năm 2025 là 66.230 người, tăng 16.147 người so với năm 2020 (khoảng 32.2%); Số lượng cán bộ quản lý đạt trình độ cao đẳng, đại học trở lên đạt 34.755 người năm 2025, bằng 25,5% tổng số cán bộ quản lý hợp tác xã cả nước (tăng 11.178 người, khoảng 47,4% so với năm 2020 và đạt 100% mục tiêu).

Những con số tăng trưởng ấn tượng nêu trên phần nào cho thấy sự phát triển cả về số lượng và chất lượng của các hợp tác xã trên cả nước nói chung. Trong khuôn khổ phiên họp toàn thể của Đại hội khu vực ICA-AP lần thứ 17 và Diễn đàn Hợp tác xã châu Á - Thái Bình Dương lần thứ 12 tại Colombo - Sri Lanka vào ngày 26/11 vừa qua, bà Cao Xuân Thu Vân - Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam đã có chia sẻ: đổi mới nông nghiệp hiện nay không còn là lựa chọn mà đã trở thành trách nhiệm, nhất là trong bối cảnh nhu cầu lương thực toàn cầu tiếp tục tăng và áp lực biến đổi khí hậu ngày càng lớn. Theo bà Vân, các HTX không chỉ là chủ thể kinh tế quan trọng mà còn có vai trò thiết yếu trong việc bảo vệ môi trường và thúc đẩy sự thịnh vượng bền vững của cộng đồng.

Từ những thực tiễn hoạt động có hiệu quả của những HTX ở nhiều tỉnh thành phố trên cả nước, chúng ta có thể đưa ra những đánh giá khách quan nhất. Đơn cử tại Sơn La, các HTX trồng xoài, nhãn, chanh leo đã kết nối trực tiếp với các doanh nghiệp xuất khẩu, đưa sản phẩm sang EU và Trung Quốc.

Tại Đồng Tháp, hệ thống HTX xoài, cam, sen và lúa đã trở thành mô hình mẫu, giúp nông dân tăng thu nhập 20-30% nhờ sản xuất theo quy trình chuẩn và bán theo hợp đồng.

Ở Lâm Đồng, các HTX rau hoa công nghệ cao đang là lực lượng chủ lực cung cấp nông sản cho Hà Nội, TP.HCM và các kênh siêu thị lớn. Và ở các địa phương trên cả nước, còn nhiều nữa các HTX đạt được những kết quả đáng tự hào trong hoạt động sản xuất kinh doanh.

Thực tiễn cho thấy: ở đâu HTX hoạt động mạnh, ở đó thu nhập nông dân tăng, liên kết sản xuất ổn định và việc xây dựng nông thôn mới bền vững hơn.

Cần nhân rộng những mô hình đạt hiệu quả

Nếu trước đây HTX chỉ cung cấp những dịch vụ cơ bản như thủy lợi, giống, làm đất hay thu hoạch, thì hiện nay vai trò của HTX đã được mở rộng đáng kể. Trong nhiều mô hình thành công, HTX chính là đơn vị đứng ra ký hợp đồng bao tiêu với doanh nghiệp, bảo đảm đầu ra ổn định cho nông dân. Đồng thời, HTX cũng là đầu mối triển khai các tiêu chuẩn sản xuất tiên tiến như VietGAP, GlobalGAP, hữu cơ hay truy xuất nguồn gốc bằng mã QR.

Chương trình xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010-2025 đã đưa ra một trong những tiêu chí quan trọng: mỗi xã phải có mô hình liên kết sản xuất hiệu quả, và HTX chính là “hạt nhân” của tiêu chí này. Bởi HTX không chỉ là tổ chức kinh tế mà còn đóng vai trò điều phối cộng đồng, tổ chức sản xuất đồng bộ, liên kết nông dân thành một khối thống nhất.

Các xã đã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao đều có từ 2-5 HTX hoạt động hiệu quả, một số nơi lên đến hàng chục HTX khi phát triển theo hướng chuyên môn hóa.

Tại Nam Định (cũ), Hải Phòng, Hưng Yên, mô hình cánh đồng mẫu lớn gắn với HTX đã giúp nhiều xã duy trì chuẩn nông thôn mới bền vững suốt nhiều năm. Trong khi đó, các tỉnh miền núi như Tuyên Quang, Thái Nguyên, Lào Cai cũng dựa vào HTX để thúc đẩy phát triển sản phẩm OCOP, tạo sinh kế bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số.

Ở đồng bằng sông Cửu Long, HTX lúa gạo, trái cây, thủy sản đã gắn bó chặt chẽ với doanh nghiệp xuất khẩu như Lộc Trời, Trung An, Vina T&T… giúp nông dân tránh cảnh “được mùa mất giá”. Đặc biệt, nhiều mô hình đã ứng dụng công nghệ số vào quản lý sản xuất và truy xuất nguồn gốc, góp phần nâng cao chất lượng và minh bạch của sản phẩm.

Trao đổi trong một chương trình của Đài Tiếng nói Việt Nam, bà Cao Xuân Thu Vân, Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã Việt Nam, cho biết, theo số liệu thống kê, đóng góp của khu vực kinh tế tập thể (KTTT), HTX vào GDP của cả nước trung bình đạt khoảng 4,8%; đóng góp gián tiếp khoảng 30% GDP cả nước thông qua giá trị gia tăng của kinh tế hộ thành viên.

Khu vực KTTT cung ứng cho thị trường từ 18-32% hàng lương thực, thực phẩm và nhiều mặt hàng tiêu dùng khác, góp phần vào ổn định giá cả thị trường và kiềm chế lạm phát. Các sản phẩm của các hợp tác xã ngày càng đa dạng, phong phú, trong đó nhiều sản phẩm có giá trị cao, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của thị trường. Trong Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP), cả nước có trên 5,3 nghìn chủ thể, trong đó có 38,1% là từ các hợp tác xã.

Nhiều HTX đã mạnh dạn đổi mới mô hình hoạt động, áp dụng công nghệ cao, thực hiện liên kết chuỗi giá trị với doanh nghiệp và mở rộng thị trường xuất khẩu. Ví dụ như HTX Dịch vụ Nông nghiệp Số (Hà Nội) đã ứng dụng công nghệ số vào quản lý sản xuất, giúp nông dân kết nối trực tiếp với thị trường, giảm phụ thuộc vào thương lái. Hay HTX Nông nghiệp Evergrowth (Sóc Trăng) với mô hình chăn nuôi bò sữa bền vững, giúp hàng nghìn hộ nông dân Khmer thoát nghèo và làm giàu.

Tuy nhiên, thực tế vẫn còn không ít HTX gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn, đất đai, khoa học công nghệ, cũng như nâng cao năng lực quản trị. Một số HTX chưa thực sự thoát khỏi mô hình truyền thống, thiếu sự liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp và thị trường. Chính vì vậy, thời gian tới, chúng tôi sẽ tiếp tục phối hợp với các bộ, ngành để triển khai mạnh mẽ các chính sách hỗ trợ, nâng cao năng lực cho HTX, giúp các HTX kiểu mới phát huy tối đa tiềm năng của mình.

Trong một nhận định về cần nhân rộng mô hình liên hiệp tác xã, bà Đinh Nguyễn Quỳnh Hoa - Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh Quảng Trị - cho biết: Trong xu thế hiện nay việc tập trung liên kết SXKD là điều hết sức cần thiết. Mô hình liên hiệp HTX hiện đang được tỉnh khuyến khích nhân rộng vì tạo được sự đầu tư tập trung trong sản xuất, chế biến, bao tiêu sản phẩm, giúp giảm chi phí đầu tư về cơ sở hạ tầng cũng như bộ máy quản lý. Đặc biệt, sự liên kết này khắc phục được bất cập, tồn tại lâu nay là sản xuất riêng lẻ từng HTX sẽ không đủ số lượng hàng hóa để cung ứng nguyên liệu đầu vào cho doanh nghiệp.

Liên minh HTX tỉnh sẽ tiếp tục phối hợp với các ngành liên quan cùng với chính quyền địa phương khảo sát, lựa chọn mô hình HTX có đủ tiềm lực, hiệu quả trong hoạt động SXKD để tuyên truyền, vận động, hướng dẫn thành lập liên hiệp HTX, trong đó tập trung vào mô hình các HTX có sản phẩm OCOP. Cùng với đó, Liên minh HTX tỉnh tiếp tục tuyên truyền, hướng dẫn cách để liên hiệp HTX, HTX tiếp cận các chính sách hỗ trợ về vốn, xúc tiến thương mại, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tập huấn về xây dựng phương án sản xuất, kinh doanh cho HTX, liên hiệp HTX...

Trong xu thế số hóa, nhiều HTX đã trở thành nhân tố tiên phong trong việc ứng dụng công nghệ vào sản xuất và quản trị. Một số HTX rau quả ở Hà Nội, Hưng Yên, Lâm Đồng đã áp dụng phần mềm quản lý vùng trồng, hệ thống tưới thông minh, nhật ký điện tử và tích hợp QR truy xuất nguồn gốc. Một số HTX chăn nuôi sử dụng cảm biến nhiệt độ, khoáng hóa, hệ thống cảnh báo dịch bệnh và quản lý đàn bằng phần mềm.

Điều đáng ghi nhận là HTX có khả năng triển khai công nghệ hiệu quả hơn từng hộ riêng lẻ, vì họ có nguồn lực tài chính tập trung và có đội ngũ chuyên môn để vận hành. Không chỉ sản xuất, HTX cũng bắt đầu bước vào thương mại điện tử. Nhiều HTX đã đưa sản phẩm lên sàn Postmart, Voso, Lazada hoặc hợp tác trực tiếp với các chuỗi siêu thị lớn. Đây được xem là bước tiến quan trọng giúp nông sản Việt Nam nâng cao vị thế và tiếp cận thị trường rộng hơn.

Theo một số chuyên gia về lĩnh vực kinh tế, dù đạt nhiều kết quả tích cực, khu vực HTX vẫn đối mặt nhiều thách thức. Một bộ phận HTX quy mô nhỏ, thiếu cán bộ có trình độ quản trị, vốn ít và khả năng liên kết chưa bền vững. Nhiều HTX hoạt động mang tính hình thức, chưa thực sự gắn với nhu cầu của thị trường. Trong khi đó, khả năng tiếp cận vốn tín dụng của HTX còn hạn chế, nhất là các HTX muốn đầu tư kho lạnh, nhà màng hoặc dây chuyền chế biến.

Một số địa phương chưa thực sự coi HTX là hạt nhân phát triển nông nghiệp mà vẫn coi đó là mô hình “phụ trợ”. Điều này khiến nhiều HTX thiếu nguồn lực để phát triển đúng tiềm năng. Khung pháp lý ở một số nội dung, như đất đai, ưu đãi đầu tư, thủ tục vay vốn, vẫn chưa tạo được “đường thông hè thoáng” cho HTX phát triển mạnh mẽ hơn.

Ngày càng nhiều tỉnh xác định rõ HTX là trụ cột của nông nghiệp, là hạt nhân của nông thôn mới nâng cao và nông thôn mới kiểu mẫu. Định hướng đến 2030, Việt Nam đặt mục tiêu có khoảng 45.000 HTX, trong đó 70% hoạt động hiệu quả và một phần đáng kể tham gia liên kết chuỗi. Nhà nước cũng đẩy mạnh hỗ trợ chính sách về đất đai, tín dụng, khoa học - công nghệ và thị trường.

Thực tế cho thấy, HTX càng gắn chặt với doanh nghiệp, càng hoạt động theo chuỗi giá trị và càng chủ động đổi mới, thì càng bền vững. Những mô hình như HTX xoài Cao Lãnh (Đồng Tháp), HTX nông nghiệp công nghệ cao Đạ Sar (Lâm Đồng), HTX gạo ViệtGAP ở An Giang, HTX chè Tân Cương (Thái Nguyên) hay HTX dược liệu ở Bắc Hà (Lào Cai)… đang chứng minh một sự thật: nông nghiệp muốn phát triển mạnh thì phải dựa trên nền tảng liên kết - và HTX chính là nền tảng đó.

Từ những mô hình nhỏ lẻ, tự phát, khu vực HTX Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mạnh mẽ nhất trong nhiều năm. HTX không chỉ giúp nông dân sản xuất hiệu quả, giảm rủi ro, tăng thu nhập mà còn đóng vai trò trung tâm trong cấu trúc phát triển nông thôn mới: tổ chức sản xuất, liên kết chuỗi, ứng dụng công nghệ và xây dựng thương hiệu.

Có thể khẳng định rằng: HTX chính là trụ cột vững chắc của kinh tế nông thôn mới, là công cụ quan trọng giúp nông dân tiếp cận thị trường hiện đại, là nòng cốt trong xây dựng vùng sản xuất bền vững và là động lực góp phần thay đổi hoàn toàn diện mạo nông thôn Việt Nam.

Hà Trang