Cơ hội kinh tế tuần hoàn từ mô hình hợp tác xã nông nghiệp

Theo dõi KTMT trên

Trong bối cảnh nông nghiệp Việt Nam đối mặt với áp lực từ biến đổi khí hậu, chi phí sản xuất gia tăng và nhu cầu tiêu dùng xanh, kinh tế tuần hoàn đang dần trở thành hướng đi tất yếu. Tại nhiều địa phương, các hợp tác xã (HTX) đã tiên phong ứng dụng mô hình này, vừa thích ứng với thị trường, vừa góp phần giảm thiểu tác động đến môi trường.

Từ thách thức đến thích nghi

Tình trạng giá vật tư nông nghiệp leo thang, tài nguyên thiên nhiên bị khai thác cạn kiệt, cùng khối lượng lớn phụ phẩm và chất thải chưa được xử lý hiệu quả... đang đặt ra yêu cầu cấp thiết về tái cấu trúc sản xuất. Trong bối cảnh ấy, kinh tế tuần hoàn – với nguyên tắc tái sử dụng, tái chế và giảm thiểu lãng phí – đã không còn là khái niệm lý thuyết, mà được đưa vào thực tiễn ở quy mô cộng đồng.

Theo ông Nguyễn Quang Hiếu – Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ Thực vật thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường – việc vận hành chuỗi nông nghiệp theo mô hình tuần hoàn có thể giúp giảm chi phí sản xuất từ 15–30% và cải thiện chất lượng nông sản. Ông nhấn mạnh: “Các HTX đang có lợi thế trong tổ chức sản xuất và kết nối thị trường. Họ là lực lượng rất phù hợp để triển khai mô hình tuần hoàn theo từng bước đi cụ thể và phù hợp điều kiện thực tiễn”.

Tại Bắc Giang, HTX Rau an toàn Đa Mai áp dụng phương pháp canh tác hữu cơ kết hợp tái sử dụng phụ phẩm làm phân vi sinh. Nhờ quy trình này, đơn vị không chỉ giảm chi phí đầu vào mà còn nâng được năng suất và chất lượng rau củ, đáp ứng tiêu chuẩn của một số chuỗi siêu thị trong nước.

Ở miền Tây, một số HTX lúa tại Đồng Tháp triển khai mô hình kết hợp “lúa – vịt – cá”. Đây là mô hình canh tác truyền thống được điều chỉnh phù hợp với tiêu chuẩn sản xuất sạch. Vịt thả trong ruộng giúp kiểm soát sâu bệnh tự nhiên, phân vịt được sử dụng làm phân bón cho lúa, đồng thời tạo điều kiện sinh thái cho cá phát triển. Mô hình này cho thấy khả năng tích hợp nhiều yếu tố sinh thái vào cùng một hệ thống, từ đó tối ưu hóa tài nguyên và hạn chế phát thải.

Tại Hậu Giang, HTX Tân Long xây dựng chuỗi giá trị khép kín từ sản xuất đến chế biến và tiêu thụ. Đơn vị đã đầu tư hệ thống tái sử dụng nước tưới, chuyển phụ phẩm trồng trọt thành viên nén sinh học phục vụ nhu cầu năng lượng nông hộ. Cách làm này không chỉ giúp gia tăng giá trị mà còn góp phần giảm phát thải carbon trong canh tác.

Những rào cản cần tháo gỡ

Dù nhiều mô hình đã khẳng định được hiệu quả bước đầu, nhưng việc nhân rộng vẫn gặp không ít khó khăn. Một trong những vướng mắc lớn nhất hiện nay là thiếu nguồn vốn đầu tư ban đầu. Các HTX muốn đầu tư hệ thống ủ phân, nhà sơ chế đạt chuẩn hay thiết bị tuần hoàn nước đều cần khoản kinh phí vượt quá khả năng của mình.

Ngoài ra, các mô hình này vẫn thiếu một khung tiêu chí thống nhất để đánh giá mức độ tuần hoàn. Việc thiếu hệ thống chứng nhận, ghi nhãn sản phẩm theo hướng tuần hoàn cũng khiến các HTX khó tiếp cận phân khúc tiêu dùng có giá trị cao, nhất là tại các thị trường xuất khẩu yêu cầu truy xuất nguồn gốc minh bạch.

Bà Lê Thị Minh – chuyên gia chính sách nông nghiệp của Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường – cho rằng: “Nếu chỉ kêu gọi tự phát, các HTX khó tạo được sự đột phá. Cần thiết phải có hành lang chính sách cụ thể, như ưu đãi tín dụng xanh, hỗ trợ đào tạo kỹ thuật tuần hoàn, và các tiêu chuẩn sản phẩm hướng đến thị trường bền vững”.

Vai trò điều phối và kiến tạo chính sách

Trước thực tế này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xúc tiến xây dựng bộ tiêu chí về nông nghiệp tuần hoàn để làm cơ sở hướng dẫn các mô hình sản xuất. Việc này cũng sẽ giúp định hướng đầu tư và hỗ trợ từ các chương trình quốc gia về nông thôn mới, OCOP và chuyển đổi xanh trong nông nghiệp.

Ở cấp địa phương, một số tỉnh đã chủ động thử nghiệm mô hình hợp tác công – tư trong ứng dụng tuần hoàn. Tại Nam Định, chính quyền phối hợp doanh nghiệp sơ chế nông sản để tận dụng phần nông sản dư thừa làm nguyên liệu cho ngành thực phẩm chế biến. Cách làm này vừa góp phần giảm thất thoát sau thu hoạch, vừa giúp HTX mở rộng đầu ra cho sản phẩm.

Đồng thời, vai trò của thị trường cũng ngày càng được chú trọng. Nhiều siêu thị, chuỗi tiêu dùng lớn đã bắt đầu đặt hàng các sản phẩm nông nghiệp “thân thiện môi trường”, giúp thúc đẩy quá trình chuyển đổi theo hướng tuần hoàn. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, quá trình này cần thêm sự đồng hành của người tiêu dùng thông qua nhận diện rõ ràng và chính sách khuyến khích tiêu dùng bền vững.

Minh Khôi