Việt Nam ứng phó ra sao với xu thế đánh thuế carbon toàn cầu?
Đối mặt với thuế carbon toàn cầu, Việt Nam cần đẩy nhanh lộ trình thị trường phát thải và hỗ trợ doanh nghiệp giảm "dấu chân carbon".
Trong bối cảnh nhiều nền kinh tế lớn trên thế giới ápdụng các chính sách thuế carbon nhằm thúc đẩy giảm phát thải khí nhà kính, Việt Nam đang đứng trước áp lực phải nhanh chóng xây dựng hệ thống định giá carbon và cơ chế kiểm soát phát thải hiệu quả. Điều này không chỉ mang tính môi trường mà còn là vấn đề sống còn đối với năng lực cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu.
Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon – “hàng rào xanh” thế kỷ 21
Liên minh châu Âu (EU) đã tiên phong thực hiện Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), yêu cầu các nhà nhập khẩu kê khai lượng khí phát thải của hàng hóa và trả mức thuế tương ứng từ năm 2026. Mỹ và một số nền kinh tế khác cũng đang cân nhắc những biện pháp tương tự.
Với những ngành có hàm lượng carbon cao như thép, xi măng, phân bón, nhôm, điện và hydro, CBAM sẽ tác động trực tiếp đến các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam. Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan, trong năm 2024, Việt Nam xuất khẩu khoảng 3,2 triệu tấn thép sang EU, chiếm gần 13% tổng lượng thép xuất khẩu cả nước. Nếu không chứng minh được quy trình sản xuất thân thiện môi trường, các lô hàng này có nguy cơ bị đánh thuế cao hoặc từ chối nhập khẩu.
Việt Nam đang chuẩn bị những gì?
Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã mở đường cho việc thiết lập thị trường carbon trong nước, bao gồm thuế carbon và cơ chế trao đổi tín chỉ phát thải. Theo Bộ Tài chính, hiện đang có kế hoạch thí điểm thị trường carbon từ năm 2025, với lộ trình tiến tới vận hành chính thức vào năm 2028.
Đồng thời, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các cơ quan liên quan đã triển khai các dự án kiểm kê khí nhà kính, đặc biệt trong ngành nông nghiệp và công nghiệp chế biến – những lĩnh vực chịu tác động mạnh từ yêu cầu giảm phát thải.
TS. Nguyễn Thị Lệ Hằng, chuyên gia môi trường công nghiệp tại Đại học Bách khoa TP.HCM, cho rằng: “Chúng ta cần nhanh chóng có các đơn vị giám định phát thải độc lập đạt chuẩn quốc tế. Thiếu cơ sở dữ liệu minh bạch và chứng chỉ được công nhận sẽ khiến doanh nghiệp Việt mất lợi thế khi xuất khẩu.”
Lo ngại từ doanh nghiệp: thiếu dữ liệu, thiếu hướng dẫn
Dù chính sách đang được hoàn thiện, nhiều doanh nghiệp vẫn loay hoay trong việc chuẩn bị đối phó với thuế carbon toàn cầu. Thực tế cho thấy phần lớn doanh nghiệp Việt, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, chưa tiếp cận được các công cụ đo đếm phát thải hay chứng nhận tín chỉ carbon.
Bà Nguyễn Mai Lan, Giám đốc một doanh nghiệp sản xuất nhôm tại Đồng Nai, chia sẻ: “Chúng tôi chưa từng được đào tạo về cách tính toán lượng khí thải trong quy trình sản xuất. Việc đầu tư công nghệ giảm phát thải cũng vượt quá khả năng tài chính của doanh nghiệp.”
Ngoài ra, vấn đề chi phí và rào cản kỹ thuật để đạt các tiêu chuẩn môi trường của EU, Mỹ, Nhật Bản… cũng đang khiến nhiều doanh nghiệp e ngại. Nếu không có sự hỗ trợ từ Nhà nước và tổ chức tín dụng, nhiều doanh nghiệp sẽ buộc phải rút khỏi các thị trường xuất khẩu khó tính.
Cơ hội từ thị trường carbon nội địa
Dù còn nhiều thách thức, xu thế đánh thuế carbon cũng mở ra tiềm năng kinh tế đáng kể nếu Việt Nam thiết lập thị trường carbon nội địa hiệu quả. Theo một số nghiên cứu độc lập, nếu vận hành đúng, thị trường này có thể tạo ra hàng tỷ USD giá trị giao dịch tín chỉ carbon mỗi năm – từ việc doanh nghiệp ít phát thải bán lại chỉ tiêu cho các doanh nghiệp phát thải nhiều hơn.
Ngoài ra, việc định giá carbon sẽ buộc doanh nghiệp tính toán chi phí môi trường vào hoạt động sản xuất – một động lực quan trọng để đổi mới công nghệ và chuyển đổi sang năng lượng sạch.
Ông Trần Hữu Đức – chuyên gia về chính sách khí hậu thuộc Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) – nhận định: “Chính sách thuế carbon toàn cầu là cơ hội để Việt Nam tái cơ cấu nền kinh tế theo hướng xanh hơn. Nhưng chúng ta cần hành động ngay, nếu không sẽ bị tụt lại và phải trả giá đắt.”
Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc chơi toàn cầu về giảm phát thải. Thuế carbon không còn là một lựa chọn mà đã trở thành một yêu cầu bắt buộc. Hành động sớm và có chiến lược sẽ giúp Việt Nam không chỉ giảm tác động tiêu cực từ chính sách thuế carbon quốc tế mà còn chủ động định hình tương lai phát triển bền vững của chính mình.
Thành Khôi
