Tìm hiểu về El Nino, La Nina, ENSO là gì mà lại có thể gây biến đổi khí hậu?
Biến đổi khí hậu là vấn đề đang được toàn cầu đặc biệt chú trọng hiện nay. Bên cạnh những tác nhân do con người gây ra thì các hiện tượng thời tiết như El Nino, La Nina, ENSO cũng đóng góp một phần vào biến đổi khí hậu toàn cầu.
Những năm gần đây, thời tiết cực đoan luôn là chủ đề được toàn cầu đặc biệt quan tâm. Bên cạnh lượng khí nhà kính phát thải rất nhiều trong thời kỳ công nghiệp hóa, thì những kiểu hình thời tiết điển hình của Thái Bình Dương cũng góp phần ảnh hưởng tới hệ thống khí hậu toàn cầu. Nhắc tới thời tiết Thái Bình Dương, có lẽ cái tên El Nino, La Nina và ENSO sẽ không còn quá xa lạ. Tuy nhiên, ẩn sâu trong mỗi tên gọi lại là một câu chuyện mà ít ai biết tới và tác động của chúng đối với khí hậu toàn cầu cũng hoàn toàn khác nhau.
El Nino là gì? Tác động tới khí hậu ra sao?
El Nino trong tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là "bé trai". Nguồn gốc sâu sa của tên gọi này được tóm tắt lại như sau. Vào khoảng những năm 1600, ngư dân ở Nam Mỹ phát hiện, cứ cách vài năm lại có một dòng nước ấm chảy sát bờ biển Thái Bình Dương hướng ra phía Nam, khiến cho nhiệt độ nước biển tăng cao. Trong khi đó, phía Đông Thái Bình Dương lại chuộng dòng nước lạnh. Vì thế, mỗi khi dòng nước ấm xuất hiện, cá ưa nước lạnh sẽ chết hàng loạt. Đây là thiệt hại cực lớn với ngư dân. Hiện tượng này thường xuất hiện từ tháng 10 đến tháng 3 năm sau nhưng thời điểm nghiêm trọng nhất thường vào trước hoặc sau Lễ Giáng sinh. Khi gặp phải hiện tượng thiên nhiên này, ngư dẫn coi đó là việc không thể chống cự nên đã truyền tai nhau gọi là hiện tượng "Con trai của Chúa" hay "Chúa hài đồng".
Có thể hiểu, kiểu thời tiết đặc trưng của El Nino đó là nước biển ở phía Đông Thái Bình Dương nóng lên bất thường. Khi xảy ra El Nino, nước biển có thể nóng hơn từ 3 - 6 độ so với bình thường. Nước biển nóng hơn, bốc hơi lên khiến bầu khí quyển cũng nóng theo. Đó là lý do khi có El Nino, thời tiết cũng trở nên nóng hơn.
Nhìn chung, khi xảy ra hiện tượng El Nino, nhiệt độ ở vùng lân cận biển Đông Thái Bình Dương sẽ tăng cao, hơi nước nhiều trải qua đối lưu sẽ hình thành mưa lớn, gây ra lũ lụt. Trái ngược lại, không khí ở vùng biển Tây Thái Bình Dương nhiệt độ lại giảm, tạo thành áp lực ức chế mưa nên sẽ gây ra hạn hán.
Tuy vậy nhưng hiện tượng El Nino cũng có lợi ích cho Trái đất. Nếu nhiệt độ nước biển không tăng quá cao, ở mức đủ ấm, lúc ấy vi sinh vật sẽ phát triển. Đây chính là nguồn thức ăn dồi dào cho cá biển, từ đó đem tới một mùa cá bội thu cho ngư dân.
El Nino xuất hiện không theo quy tắc nào. Thông thường, cứ 2 - 7 năm, bình quân khoảng 4 năm, El Nino lại xảy ra một lần. Thời gian xảy ra El Nino kéo dài dưới 5 tháng sẽ được gọi là tình hình El Nino, trên 5 tháng mới được gọi là hiện tượng El Nino.
Kiểu thời tiết La Nina tác động tới khí hậu ra sao?
Trái ngược với El Nino chính là La Nina hay còn có tên gọi khác là El Viejo hay Anti-El Nino, hiểu đơn giản là thời tiết lạnh giá. Trong tiếng Tây Ban Nha, La Nina nghĩa là "bé gái". Trái với El Nino, La Nina sẽ xảy ra vào khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 6 hằng năm, nhưng ảnh hưởng của hiện tượng thời tiết này sẽ mạnh nhất vào khoảng tháng 12 tới tháng 2 năm sau. Sau mỗi lần El Nino kết thúc thường là sự xuất hiện của La Nina, nhưng đôi khi La Nina có thể không xuất hiện. Thông thường El Nino sẽ xuất hiện thường xuyên hơn so với La Nina.
Đặc trưng của La Nina là dòng biển ở Thái Bình Dương trở nên lạnh bất thường, xuôi về phía Bắc. Nước biển lạnh hơn cũng làm cho nhiệt độ không khí ở Thái Bình Dương và các khu vực lân cận lạnh hơn. Nền nhiệt độ hạ xuống thấp đáng kể nên La Nina sẽ gây ra những trận rét đậm rét hại cho khu vực chịu ảnh hưởng.
Khi xảy ra hiện tượng La Nina, khu vực Đại Tây Dương sẽ có nhiều bão tố. Trong khi đó, khu vực Thái Bình Dương bão lại suy yếu. Cùng lúc này, Đông Thái Bình Dương ít bão hơn, ở miền Nam nước Mỹ gặp hạn hán, trong khi Tây Bắc Thái Bình Dương và Canada lại gặp nhiều và lũ lụt. Vào mùa đông, nhiệt độ trở nên ấm hơn ở phía Nam và lạnh hơn ở phía Bắc.
Cũng giống như El Nino, La Nina cũng có những lợi ích đối với Trái đất. Trong thời kỳ La Nina, gió mậu dịch sẽ đẩy dòng nước ấm về phía châu Á, đẩy nước lạnh lên bề mặt. Vùng nước ngoài khơi Thái Bình Dương lạnh hơn cũng đồng nghĩa với việc chứa nhiều chất dinh dưỡng hơn. Môi trường bổ dưỡng này giúp ích cho hệ sinh vật biển, đặc biệt là các loài hải sản nước lạnh.
Tìm hiểu kỹ hơn về ENSO
ENSO là viết tắt của El Nino dao động phương Nam (El Nino - Southern Oscillation). ENSO là hiện tượng khí hậu rộng lớn hơn bao gồm 3 trạng thái: trung tính, El Nino và La Nina. Có thể hiểu đơn giản, ENSO là trạng thái tổng quan của cả El Nino, La Nino và trung tính. Chính vì đặc tính của từng kiểu thời tiết mà ENSO có thể chi phối tình trạng nóng lên và lạnh đi cua Trái đất.
Trong khi El Nino và La Nina đề cập tới sự nóng lên và lạnh đi của riêng vùng biển Đông Thái Bình Dương thì ENSO lại đề cập tới toàn bộ chu kỳ thay đổi của nhiệt độ nước biển của toàn Thái Bình Dương.
Chu kỳ của ENSO có thể tác động đáng kể đến các kiểu thời tiết và gây biến đổi khí hậu trên toàn thế giới, đặc biệt là các khu vực như châu Á, châu Phi và Bắc Mỹ. Nó gây ảnh hưởng tới khí hậu, nhiệt độ và lượng mưa.
Theo: Tổng hợp Climate, Ocean Service
Gia Tuệ
