Phát triển bền vững ngành điện: Đâu là giải pháp?
Những năm qua, giá điện trở thành chủ đề nóng thu hút nhiều sự quan tâm của xẫ hội. Việc giá bán lẻ điện không theo kịp giá thành sản xuất đã tạo ra những thách thức lớn cho ngành điện trong việc duy trì đầu tư, phát triển, và đảm bảo an ninh năng lượng.
Giá điện bán ra còn thấp hơn giá thành sản xuất
Phát biểu tại buổi Tọa đàm "Giá thành điện – Thực trạng và giải pháp, ông Nguyễn Thế Hữu, Phó Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực (Bộ Công Thương) cho biết, giá điện hiện nay được tính toán theo Quyết định số 05, ban hành ngày 26/3/2024 của Thủ tướng Chính phủ. Quyết định này yêu cầu sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Công Thương, Bộ Tài chính và các đơn vị liên quan để kiểm tra chi phí sản xuất kinh doanh điện của EVN, nhằm đảm bảo tính minh bạch và khách quan.
Tuy nhiên, báo cáo từ EVN và các đoàn kiểm tra đã chỉ ra một thực tế đáng lo ngại: Giá nhiên liệu đầu vào như than, dầu, khí tăng cao do tác động từ biến động chính trị toàn cầu và hiện tượng El Nino. Những yếu tố này làm giảm nguồn cung thủy điện giá rẻ, trong khi các nguồn điện có chi phí cao hơn như điện than và điện dầu lại phải tăng cường sử dụng. Đồng thời, nhu cầu điện của Việt Nam tăng 10-11%, dẫn đến chi phí sản xuất tiếp tục tăng theo.
Việc EVN gặp khó khăn tài chính không phải là điều bất ngờ khi giá bán điện thấp hơn giá mua vào và giá thành sản xuất. Ông Phan Đức Hiếu, Đại biểu Quốc hội, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, cho rằng sự chênh lệch này, dù có thể được giảm bớt thông qua các biện pháp tiết giảm chi phí, vẫn là một trở ngại lớn khó vượt qua. Điều này không chỉ đe dọa đến sự ổn định của EVN mà còn tác động trực tiếp đến an ninh năng lượng quốc gia.
Để giảm bớt áp lực tài chính cho EVN và đảm bảo giá điện phản ánh đúng thực tế, Quyết định số 05, 2024, QĐTTg của Thủ tướng Chính phủ đã đưa ra cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân. Theo quyết định này, giá điện có thể được điều chỉnh mỗi ba tháng một lần, giúp cập nhật kịp thời những biến động của chi phí đầu vào. Đây là căn cứ quan trọng để xử lý những khó khăn mà ngành điện đang đối mặt.
Cần cải cách giá điện
Theo ông Nguyễn Tiến Thỏa, Nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá, kim chỉ nam để thực hiện việc này phải tuân thủ quyết định của Bộ Chính trị và Quyết định số 05/2024/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ quy định về cơ chế điều chỉnh mức giá bán lẻ điện bình quân.
Ông Thỏa phân tích, nếu chúng ta tuân thủ các quyết định này thì giải quyết được rất nhiều vấn đề vì đã cho chúng ta định hướng theo thị trường, tức là đầu vào cứ tăng khoảng ngần này trong 3 tháng thì được điều chỉnh.
Vị chuyên gia này cũng lưu ý, giá điện bám sát sự biến động của thị trường, không hoàn toàn thả nổi theo cơ chế thị trường. Đây chính là cơ chế tính giá theo thị trường mà Nhà nước cho phép điều chỉnh làm sao ở mức độ hợp lý.
“Nguyên tắc xuyên suốt là phải bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất, tính đúng, tính đủ, hợp lý, hợp lệ cho ngành điện. Riêng thực hiện những điều này sẽ giải quyết được rất nhiều vấn đề”, ông Thỏa nhấn mạnh
Về dài hạn, cần phải nhanh chóng sửa cơ chế chính sách giá điện trong Luật Điện lực với tầm nhìn dài hạn mới có thể xử lý được những yêu cầu đặt ra đối với một trong những vấn đề cốt lõi của ngành điện, đó chính là giá điện.
Đề cập thêm về vấn đề này, TS Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh cho rằng căn cứ pháp lý chúng ta đã có, các chỉ đạo cụ thể của Nhà nước đã có,vấn đề ở đây là chúng ta vẫn chưa sử dụng các công cụ đã có trong tay vì vậy không nên nghĩ đến những điều mới. Trước mắt, những gì đã có cần làm trước, các động thái như sửa Luật Điện lực và đưa ra những cơ chế, chính sách mới, Chính phủ đều đã làm.
Theo TS Hà Đăng Sơn, chúng ta đang nhìn thấy lộ trình cải cách toàn bộ ngành điện lực với định hướng tiến theo mục tiêu Net Zero và phát triển bền vững của Việt Nam.
“Để làm được những việc này, đầu tiên là phải cải cách giá điện, trong trường hợp đó chúng ta mới có được những định chế, nền tảng cơ bản để chuyển đổi, chuyển dịch năng lượng theo hướng đưa nhiều hơn nguồn điện "sạch, xanh" trong cơ cấu sản xuất điện” - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh chỉ rõ.
Trong trường hợp này, cũng có nhiều ý kiến về việc nguồn điện năng lượng tái tạo rẻ, tuy nhiên rẻ ở đây là đang mua mà chưa tính đến những yếu tố vận hành, mới chỉ đơn thuần là phát điện và mức giá rẻ hơn so với điện than, điện khí. Trong khi đó, nguồn điện gió, điện mặt trời có những yếu tố thách thức rất lớn về việc mất ổn định, phụ thuộc vào yếu tố thời tiết, biến động bất thường.
"Nguồn thủy điện của chúng ta gần như đã cạn kiệt, các dự án đầu tư mới đều là mở rộng những dự án thủy điện sẵn có. Vì vậy điện tái tạo như điện gió, điện mặt trời có những ưu điểm nhưng cũng có những nhược điểm về bảo đảm an ninh năng lượng. Do đó, làm sao phải cân đối trong việc bảo đảm đủ điện và lợi ích của nhà đầu tư" - TS Hà Đăng Sơn cho ý kiến.
Trong trường hợp này, vai trò của EVN chính là làm sao bảo đảm được nguồn điện khi có những yếu tố biến động hay những yếu tố không kiểm soát được để bảo đảm đáp ứng nhu cầu cấp thiết nhất và an sinh xã hội.
"Chúng ta cần nhìn vào mặt dài hạn để có cách thức điều chỉnh giá điện bảo đảm tính ổn định nhưng vẫn phải tạo cơ hội cho doanh nghiệp tư nhân có lợi nhuận và có động lực đầu tư" - TS Hà Đăng Sơn nhận định.
Anh Thư
