Nhiều đại dự án thua lỗ ngành công thương vẫn bế tắc

Theo dõi KTMT trên

Nhà máy Nhiên liệu sinh học Phú Thọ.

Thừa ủy quyền Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Công thương Trần Tuấn Anh vừa có báo cáo gửi các đại biểu Quốc hội (ĐBQH) về tình hình và kết quả xử lý tồn tại, yếu kém của 12 DA, DN chậm tiến độ, kém hiệu quả thuộc ngành công thương.

Vướng mắc hợp đồng EPC và tài chính, tín dụng

Bộ Công thương cho biết, mặc dù đến nay đã xử lý được khoảng 75,36% khối lượng công việc liên quan nhiệm vụ xử lý tồn tại, yếu kém của 12 DA, DN chậm tiến độ, kém hiệu quả song những vướng mắc mấu chốt vẫn chưa thể giải quyết. Phần lớn tập trung ở ba nhóm vấn đề: xử lý dứt điểm tranh chấp, vướng mắc để quyết toán hợp đồng tổng thầu EPC, quyết toán toàn bộ DA; khó khăn về tài chính, cơ cấu lại nợ, giãn khấu hao, điều chỉnh lãi suất vay; xây dựng phương án thoái vốn.

Cụ thể, đã có chuyển biến tích cực ở một số DA: 2 DA, DN có lãi, gồm Nhà máy sản xuất phân bón DAP số 1 - Hải Phòng lợi nhuận sau thuế năm 2018 đạt 227,5 tỉ đồng, năm 2019 ước đạt 6,262 tỉ đồng; Nhà máy thép Việt - Trung lợi tương ứng đạt 397 tỉ đồng và 177,4 tỉ đồng. Nhưng do khó khăn của thị trường, các chỉ tiêu sản xuất, kinh doanh năm 2019 giảm so cùng kỳ năm 2018.

Bên cạnh đó, có hai DA, DN giảm được lỗ nhưng chưa bền vững, gồm: Nhà máy Phân đạm Hà Bắc năm 2018, giảm lỗ 342 tỉ đồng so năm 2017; Nhà máy sản xuất phân bón DAP số 2 - Lào Cai giảm lỗ 208,8 tỉ đồng; Nhà máy Đạm Ninh Bình giảm lỗ 417,2 tỉ đồng. Nhưng cùng năm 2019 so năm 2018, chỉ có Nhà máy Đạm Ninh Bình giảm lỗ 134 tỉ đồng, Công ty DQS giảm lỗ 64,04 tỉ đồng, còn Nhà máy đạm Hà Bắc và Nhà máy sản xuất phân bón DAP số 2 - Lào Cai đều tăng lỗ tương ứng 239 tỉ đồng và 178,2 tỉ đồng.

Đáng lưu ý, hiện có bảy DA, DN còn thua lỗ hoặc dở dang, dừng hoạt động. 5/12 DA, DN có tranh chấp, vướng mắc hợp đồng EPC, nhiều nội dung được DN đàm phán nhiều lần với đối tác nhưng vẫn không thành công. Đó là các DA xây dựng Nhà máy sản xuất phân bón DAP số 2 - Lào Cai, DA cải tạo - mở rộng Nhà máy Phân đạm Hà Bắc, DA Nhà máy đạm Ninh Bình, DA Xây dựng Nhà máy công nghiệp tàu thủy Dung Quất, DA mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của Công ty cổ phần Gang thép Thái Nguyên.

Tranh chấp, vướng mắc chủ yếu tập trung vào nội dung chủ đầu tư và nhà thầu chưa thống nhất trong việc xác định giá trị quyết toán do thay đổi về thông số kỹ thuật, xuất xứ, số lượng thiết bị so hợp đồng đã ký và khối lượng phát sinh ngoài nội dung hợp đồng; chưa thống nhất trong việc xác định thuế phải nộp và tiền phạt chậm nộp thuế của hợp đồng; tranh chấp quyết toán chi phí chạy thử; giá trị quyết toán thực tế không phù hợp hợp đồng; yêu cầu bồi thường chi phí dịch vụ kỹ thuật kéo dài, chi phí bảo dưỡng khắc phục hư hỏng thiết bị, chi phí chờ đợi hướng dẫn lắp đặt thiết bị, chi phí thay đổi thiết kế, sửa chữa công trình đã thi công...

Dư nợ của các DA, DN tại các TCTD lớn, đa số không trả được nợ đúng hạn. Hiện nay, có 17 ngân hàng thương mại và một công ty tài chính cấp tín dụng cho 12 dự án với tổng số dư nợ đến thời điểm ngày 31-12/2019 là 20.938 tỉ đồng. Trong đó, dư nợ trung dài hạn là 17.169 tỉ đồng, dư nợ ngắn hạn là 3.769 tỉ đồng. Ngoài ra, các ngân hàng còn cấp tín dụng đối với các chủ đầu tư liên quan 22.964 tỉ đồng; Ngân hàng Phát triển Việt Nam cấp tín dụng cho sáu DA là 9.796 tỉ đồng.

Trách nhiệm chính thuộc về lãnh đạo DA, DN

Hướng xử lý cho các vướng mắc về hợp đồng EPC trong thời gian tới, được đề xuất theo hai giải pháp. Một là, đưa ra trọng tài hoặc tòa án để phân xử; hai là, chủ đầu tư tự quyết toán theo quy định của Thông tư 64/2018/TT-BTC của Bộ Tài chính về quyết toán DA hoàn thành thuộc nguồn vốn nhà nước, đối với trường hợp nhà thầu không thực hiện quyết toán hợp đồng theo quy định hoặc không thực hiện các nội dung công việc để hoàn thành quyết toán.

Đối với giải pháp 1, các DN đã thuê tư vấn pháp lý và được khuyến cáo sẽ không thuận lợi, khả năng thắng kiện thấp, chi phí theo đuổi vụ kiện lớn. Thậm chí, trong trường hợp thua kiện, rất có thể chi phí DN Việt Nam phải trả cho các nhà thầu cộng với chi phí theo đuổi vụ kiện còn cao hơn tổng số tiền đang tranh chấp trong các hợp đồng EPC.

Đối với giải pháp 2, quy định hiện hành cho phép chủ đầu tư sau ba lần gửi văn bản yêu cầu nhà thầu không trả lời thì căn cứ hồ sơ thực tế đã thực hiện để lập hồ sơ quyết toán, thuê kiểm toán độc lập thực hiện kiểm toán (nếu có) và thực hiện quyết toán hợp đồng EPC (không cần có quyết toán A-B). Tuy nhiên, do còn tranh chấp nên hồ sơ thực tế cũng chưa có đầy đủ để lập hồ sơ tự quyết toán. Do đó, để xử lý được tồn tại này, Bộ Tài chính cần chủ trì, phối hợp các cơ quan liên quan hướng dẫn việc chủ đầu tư tự quyết toán DA phù hợp hơn với tình hình thực tế hiện nay.

Về vấn đề tài chính, tín dụng, báo cáo của các DN cho biết, một số DA đang phải chịu lãi suất cao, chi phí tài chính lên đến 30%. Để giải quyết các khó khăn này, các DN chủ yếu đề xuất hướng giải quyết tháo gỡ tập trung vào ba giải pháp: cơ cấu nợ, khoanh nợ; giãn khấu hao; giảm lãi suất.

Về vấn đề này, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) nêu quan điểm, Luật Các tổ chức tín dụng (TCTD) quy định TCTD có quyền tự chủ trong hoạt động kinh doanh, việc xem xét điều chỉnh lãi suất cho vay dựa trên cơ sở cân đối nguồn vốn, lãi suất huy động và khả năng tài chính của từng TCTD. Về việc khoanh nợ, pháp luật hiện hành không quy định việc TCTD được thực hiện khoanh nợ đối với khách hàng. Trường hợp các khách hàng vay vốn phục vụ phát triển nông nghiệp và nông thôn bị thiệt hại do thiên tai trên diện rộng và tổ chức đầu mối thực hiện liên kết chuỗi giá trị, DN ứng dụng công nghệ cao gặp rủi ro do nguyên nhân khách quan mới được xem xét khoanh nợ.

Báo cáo với các ĐBQH về giải pháp xử lý những tồn đọng nêu trên, Bộ Công thương cho rằng, lãnh đạo các tập đoàn, tổng công ty chịu trách nhiệm chính, căn cứ thẩm quyền và quy định của pháp luật để chủ động xử lý các khó khăn, vướng mắc của DN. Về phía cơ quan quản lý nhà nước, có trách nhiệm hướng dẫn về mặt pháp lý đối với các đề xuất, giải pháp đề ra nhằm giải quyết các vướng mắc, bảo đảm không trái các quy định của pháp luật; phù hợp thẩm quyền của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các cơ quan, DN. Bên cạnh đó, xác định rõ những nội dung vượt thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ (nếu có) và đề xuất biện pháp xử lý.

Đối với xử lý vướng mắc pháp lý về tranh chấp các hợp đồng EPC, quyết toán và xử lý tài sản của năm DA còn tranh chấp hợp đồng EPC: các tập đoàn, tổng công ty chủ động sử dụng tư vấn luật để hệ thống lại toàn bộ hợp đồng EPC đối với từng DA, rà soát kỹ nội dung còn tranh chấp, vướng mắc; đánh giá các khả năng: hòa giải, xử lý khởi kiện hoặc chấm dứt hợp đồng để lựa chọn phương án xử lý dứt điểm tối ưu. Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng hướng dẫn cụ thể việc thanh, quyết toán hợp đồng EPC đối với các nội dung thuộc lĩnh vực quản lý nhà nước của mình theo đề nghị của DN nếu còn vướng mắc.

Bộ Tài chính chỉ đạo và tạo điều kiện để Công ty Mua bán nợ Việt Nam tham gia tái cơ cấu các DA, DN theo quy định của pháp luật, giảm thiểu thiệt hại tối đa cho nhà nước. NHNN, Bộ Tài chính chủ động rà soát, đánh giá khả năng còn giải pháp tín dụng, tài chính có thể hỗ trợ xử lý, tái cơ cấu các DA; NHNN đề xuất các biện pháp thu hồi nợ cho các tổ chức tín dụng tài trợ vốn cho các DA. Các TCTD có liên quan đến 12 DA, DN chậm tiến độ, kém hiệu quả cần tham gia trong toàn bộ quá trình thực hiện xử lý của DA, DN...

Bộ Công thương cũng nêu rõ, đối với những DA, DN sai phạm đã có kết luận của cơ quan chức năng, có hình thức xử lý các tổ chức, cá nhân sai phạm: để việc xử lý phù hợp cơ chế thị trường đề nghị xem xét, cho phép DA, DN được đánh giá theo giá trị thực.

Tô Hà