Năm 2022: Cạn kiệt nguồn nước là vấn đề cấp bách của Trung Quốc

Theo dõi KTMT trên

Có thể nói, yếu tố tự nhiên và địa chính trị có thể tác động qua lại với nhau theo những cách không mong muốn. Nhà sử học Geoffrey Parker lập luận rằng, các hình thái thời tiết thay đổi đã dẫn đến chiến tranh, cách mạng và biến động trong một cuộc khủng hoảng toàn cầu kéo dài vào thế kỷ 17.

Biến đổi khí hậu gần đây đã mở ra các tuyến thương mại, các mỏ tài nguyên và sự cạnh tranh mới ở Bắc Cực. Trung Quốc, một cường quốc lớn có tác động trong việc sắp xếp lại hệ thống quốc tế, đang cạn kiệt nguồn tài nguyên nước theo những cách có thể gây ra những xung đột cả trong và ngoài nước.

Vấn đề tài nguyên thiên nhiên luôn là yếu tố quan trọng đối với sức mạnh kinh tế và vị thế toàn cầu. Vào thế kỷ 19, một quốc gia nhỏ bé - Vương quốc Anh - đã vượt lên dẫn đầu nhờ trữ lượng than dồi dào, cho phép nước này thúc đẩy cuộc Cách mạng Công nghiệp. Anh cuối cùng đã bị Mỹ vượt qua, trở thành quốc gia khai thác những vùng đất canh tác có diện tích lớn, trữ lượng dầu mỏ khổng lồ và các nguồn tài nguyên khác. Mỹ đã trở thành một cường quốc kinh tế đứng đầu thế giới.

Điều tương tự cũng xảy ra với sự trỗi dậy của Trung Quốc. Nước này đã có những cải cách, mở cửa đối với hệ thống thương mại toàn cầu và lực lượng lao động dồi dào,... Tất cả những yếu tố này đã góp phần vào sự tăng trưởng kinh tế vượt trội trên thế giới của Bắc Kinh từ cuối những năm 1970 đến đầu những năm 2000.

Khủng hoảng nước tại đất nước tỷ dân

Ở Trung Quốc, thực tế là gần như có tất cả mọi thứ từ đất đai, nguồn nước, nhiều nguyên liệu thô và lực lượng lao động rẻ, cho phép họ khai thác các nguồn tài nguyên này một cách mạnh mẽ, đồng thời giúp nước này trở thành “công xưởng của thế giới”.

Mặt khác, sự phong phú về tự nhiên của Trung Quốc đã là dĩ vãng, khi Bắc Kinh đã sử dụng quá nhiều nguồn lực của mình. Một thập kỷ trước, Trung Quốc đã trở thành nước nhập khẩu nông sản lớn nhất thế giới. Đất canh tác của Trung Quốc đã bị thu hẹp do suy thoái và sử dụng quá mức.

Sự phát triển vượt bậc cũng khiến Trung Quốc trở thành nhà nhập khẩu năng lượng lớn nhất thế giới. Nước này mua 3/4 lượng dầu ở nước ngoài vào thời điểm Mỹ đã trở thành nước xuất khẩu năng lượng ròng.

Hiện nay, tình hình nước của Trung Quốc đang đặc biệt tồi tệ. Theo chuyên gia Gopal Reddy thuộc tổ chức nghiên cứu Ready for Climate, Trung Quốc chiếm 20% dân số thế giới nhưng chỉ có 7% nước ngọt. Toàn bộ các khu vực, đặc biệt là ở phía Bắc, rơi vào tình trạng khan hiếm nước tồi tệ hơn cả khu vực Trung Đông vốn khô cằn.

Theo tờ WSJ, khu vực phía Bắc Trung Quốc đang khô hạn đến nỗi Chính phủ khuyên người dân ăn khoai tây, thay cho các loại lương thực truyền thống cần nhiều nước để gieo trồng như gạo và lúa mì, để tiết kiệm nước.

Biến đổi khí hậu đóng tác động lớn đến cuộc khủng hoảng thiếu nước ở Trung Quốc. Trong hàng nghìn năm qua, nền văn minh dọc theo sông Dương Tử - Hoàng Hà nhờ phần lớn vào lượng mưa tự nhiên và băng tan từ cao nguyên Thanh Tạng. Tuy nhiên, hiện tượng nóng lên toàn cầu đã khiến những con sông băng của Trung Quốc cạn kiệt, băng dần biến mất, khiến lưu lượng nước cung cấp cho sông Dương Tử đã giảm đi đáng kể.

Mặt khác, nhiệt độ ngày càng tăng cao cũng làm thay đổi hoàn lưu khí quyển, khiến các đợt gió mùa ẩm không thể xâm nhập đến các khu vực phía Bắc. Do vậy, tình hình thời tiết khô nóng và hạn hán kéo dài xảy ra thường xuyên hơn.

Có đến hàng nghìn con sông đã biến mất, trong khi quá trình công nghiệp hóa và ô nhiễm môi trường đã hủy hoại phần lớn lượng nước còn lại. Theo ước tính, 80-90% nước ngầm và một nửa nước sông của Trung Quốc không thể làm nước uống vì quá ô nhiễm. Trong đó, hơn một nửa lượng nước ngầm và 1/4 lượng nước sông thậm chí không thể được sử dụng cho công nghiệp hoặc nông nghiệp.

Kiếm tìm giải pháp “hạ nhiệt” ở Trung Quốc

Thiếu nước là một vấn đề tốn kém của Trung Quốc. Nước này buộc phải chuyển nước từ các vùng có nguồn nước dồi dào sang các khu vực bị hạn hán. Các chuyên gia đánh giá rằng Trung Quốc mất hơn 100 tỷ USD hàng năm do khan hiếm nước.

Với tình trạng thiếu nước và nông nghiệp không bền vững đang gây sa mạc hoá nhiều diện tích đất đai. Tình trạng thiếu hụt năng lượng liên quan đến thiếu nước trở nên phổ biến toàn quốc, đặc biệt là trong lĩnh vực sản xuất điện. Các nhà máy thủy điện của nước này đang vật lộn duy trì hoạt động vì nguồn cung nước không ổn định.

Chính phủ đã thúc đẩy phân bổ và cải thiện hiệu quả sử dụng nước, nhưng không đủ để giải quyết vấn đề. Trong tháng 12/2021, giới chức Trung Quốc thông báo rằng Quảng Châu và Thâm Quyến, hai thành phố lớn ở Đồng bằng sông Châu Giang tương đối dồi dào nước, sẽ đối mặt với hạn hán nghiêm trọng trong năm 2022.

Một số tác động kinh tế, chính trị và xã hội đang gây khó khăn cho đất nước tỷ dân. Không chỉ tốn kém hàng tỷ USD, các vấn đề về tài nguyên của Trung Quốc đã kéo theo hàng loạt các thách thức khác bao gồm nhân khẩu học suy giảm, môi trường chính trị căng thẳng, sự đình trệ hoặc đảo ngược của nhiều cải cách kinh tế quan trọng,... gây ra những tác động rõ rệt ngay cả trước khi dịch Covid-19 tấn công.

Hồi năm 2005, Thủ tướng Trung Quốc khi đó là Ôn Gia Bảo lo ngại rằng khan hiếm nước có thể đe dọa “sự tồn vong của đất nước Trung Quốc”. Bộ trưởng Tài nguyên nước tuyên bố rằng Trung Quốc phải “chiến đấu cho từng giọt nước hoặc chết”. Bỏ qua vấn đề cường điệu, khan hiếm tài nguyên và bất ổn chính trị - xã hội luôn thường đi đôi với nhau.

Dự án chuyển nước cho vùng phía Bắc gây tác động tiêu cực đến phúc lợi xã hội của khu vực cấp nước phía Nam, thách thức sự ổn định trong nước của Trung Quốc.

Một số các nước láng giềng Đông Nam Á cũng lo ngại không kém trước phản ứng của Trung Quốc đối với các vấn đề về nước. Trung Quốc là thượng nguồn của nhiều con sông lớn trong khu vực, chẳng hạn như sông Mekong từ Cao nguyên Tây Tạng chảy qua miền Tây Trung Quốc rồi mới đến Lào, Thái Lan và Việt Nam. Việc nước này xây dựng một loạt đập khổng lồ trên sông Mekong đã tác động đáng kể đến khu vực hạ lưu sông Mekong chảy qua các nước Đông Nam Á, gây tái diễn ra hạn hán và lũ lụt.

Bùi Hằng (T/h)