Lối đi nào để nông sản xuất khẩu sang Trung Quốc một cách bền vững?

Trước tình trạng hàng hóa nông sản, thủy sản xuất khẩu sang Trung Quốc ngày càng khó khăn thì việc tăng cường chất lượng sản phẩm, mở rộng thị trường tiêu thụ và tìm kiếm đối tác tin tưởng… được xem là những giải pháp ứng phó hữu hiệu trước mắt.

Thị trường tiềm năng xuất khẩu nông sản

Theo Cục Xuất nhập khẩu - Bộ Công Thương, thực hiện cam kết trong Hiệp định thương mại tự do ASEAN - Trung Quốc, đến nay, Trung Quốc đã giảm thuế cho hơn 8.000 mặt hàng nhập khẩu từ Việt Nam, trong đó có nông sản, trái cây tươi, mở ra nhiều cơ hội để các doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thị trường rộng lớn này.

Nhu cầu, sức mua của người dân Trung Quốc đối với các mặt hàng nông sản, thực phẩm đang tăng cao. Vì vậy, Trung Quốc dần trở thành thị trường xuất khẩu nông sản lớn nhất của nước ta, bình quân chiếm khoảng 28% tổng kim ngạch xuất khẩu ra thế giới của nhóm hàng này, với tốc độ tăng trưởng xuất khẩu đạt khoảng 8,9%/năm trong giai đoạn 2015 - 2020.

Năm 2021, trong bối cảnh thương mại toàn cầu chịu tác động mạnh của dịch Covid-19, kim ngạch xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc vẫn tăng trưởng tích cực, trong đó xuất khẩu rau quả chiếm tới 56% tổng xuất khẩu rau quả của cả nước.

Tuy nhiên, Cục Xuất nhập khẩu – Bộ Công Thương khuyến cáo, với đà tăng trưởng của kinh tế và cùng với đó là thu nhập dân cư, Trung Quốc không còn là thị trường dễ tính, có gì mua nấy mà đã có sự chọn lọc sản phẩm chất lượng. Chính vì vậy, các doanh nghiệp trong ngành bắt buộc phải thay đổi phương thức sản xuất theo hướng an toàn, có các tiêu chuẩn cụ thể, quản lý quy trình canh tác, đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc thì mới có thể đẩy mạnh xuất khẩu vào thị trường Trung Quốc trong thời gian tới.

Lối đi nào để nông sản xuất khẩu sang Trung Quốc một cách bền vững? - Ảnh 1 — Tình trạng ùn tắc kéo dài tại các cửa khẩu.

Vẫn còn nhiều rào cản

Chia sẻ tại buổi tọa đàm "Nâng cao năng lực cạnh tranh, đẩy mạnh xuất khẩu nông, lâm, thủy sản", Bà Bùi Hoàng Yến, Tổ Phó Tổ Công tác miền Nam Cục Xúc tiến Thương mại, Bộ Công Thương cho biết, từ năm 2019 trở về trước Trung Quốc là thị trường nhập khẩu đứng thứ 2 sau Mỹ đối với mặt hàng nông sản của Việt Nam. Tuy nhiên, kể từ năm 2019 đến nay, tình hình xuất khẩu nông, thủy sản và thực phẩm của Việt Nam sang thị trường Trung Quốc đang có dấu hiệu chững lại do xuất hiện nhiều rào cản từ Trung Quốc.

Trung Quốc áp dụng chính sách “Zero Covid” và các quy định về xuất khẩu nông sản sang thị trường này thay đổi rất lớn từ năm 2022. Theo Lệnh 248, Lệnh 249 của Trung Quốc, ngay từ đầu năm 2022, toàn bộ doanh nghiệp (doanh nghiệp) nước ngoài xuất thực phẩm sang thị trường Trung Quốc phải đăng ký với Hải quan Trung Quốc.

Hai lệnh này có hiệu lực từ ngày 1/1/2022. Những doanh nghiệp nước ngoài, trong đó có Việt Nam, muốn xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc bắt buộc tuân thủ những quy định mới. Theo Lệnh 248, các doanh nghiệp có nhu cầu xuất khẩu thực phẩm sang Trung Quốc cần sớm đăng ký để các cơ quan có thẩm quyền tổng hợp, gửi danh sách sang Tổng cục Hải quan Trung Quốc. Với Lệnh 249, doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm về ATTP ngay cả khi sản phẩm đã xuất khẩu sang Trung Quốc. Do đó, các doanh nghiệp cần lựa chọn những đối tác bảo đảm, tin cậy nhằm giúp việc lưu trữ hồ sơ (tối thiểu 6 tháng) được thuận lợi, bên cạnh việc tuân thủ các yếu tố như kho bãi, vận chuyển.

Trung Quốc cũng ban hành tiêu chuẩn mới GB 2763-2021 quy định 10.092 mức giới hạn dư lượng tối đa với 564 loại thuốc bảo vệ thực vật, trong danh mục 376 thực phẩm. So với tiêu chuẩn GB2763-2019, số lượng loại thuốc bảo vệ thực vật trong tiêu chuẩn mới tăng 81 loại (tăng 16,7%); giới hạn dư lượng thuốc bảo vệ thực vật tăng 2.985 loại (tăng 42%).

Ðể tăng cường giám sát các sản phẩm nông sản nhập khẩu, tiêu chuẩn này cũng thiết lập 1.742 giới hạn dư lượng cho 87 loại thuốc bảo vệ thực vật chưa được đăng ký sử dụng ở Trung Quốc. Những yêu cầu này đang dần tiệm cận với những nước phát triển, và duy trì việc kiểm soát Covid-19 trên bao bì, phương tiện vận chuyển thủy sản đông lạnh, thủy sản sống.

Ðối với các sản phẩm trồng trọt, Trung Quốc đang ngày càng kiểm soát chặt chẽ hàng hóa qua biên giới, nhất là giao thương tiểu ngạch. Ngoài ra, phía Trung Quốc cũng đang đẩy mạnh quản lý sản phẩm nhập khẩu theo hình thức nghị định thư và yêu cầu khai báo mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói.

Giải pháp nào cho nông sản Việt?

Giải thích về tình hình ách tắc nông sản tại các cửa khẩu biên giới Lạng Sơn nói riêng và một số cửa khẩu biên giới tiếp giáp với Trung Quốc nói chung, Phó Cục trưởng Cục Hải quan Lạng Sơn Nguyễn Anh Tài cho biết, tình hình ách tắc nông sản trên do ảnh hưởng bởi chính sách "Zero Covid" của nước bạn. Theo đó, việc giao nhận hàng hóa giữa thương nhân Việt Nam và Trung Quốc không còn thực hiện như các phương thức trước mà ở từng cửa khẩu có sự khác nhau. Việc điều tiết các phương tiện ra vào cửa khẩu do chính quyền thiết lập các vùng đệm và công tác kiểm dịch, ATTP mà phía Trung Quốc đặt ra gây ách tắc cho phương tiện XNK hàng hóa.

Theo ông Tài, thời gian tới, Cục Hải quan Lạng Sơn sẽ chủ động nắm bắt tình hình, chính sách của Trung Quốc để báo cáo lãnh đạo tỉnh; phối hợp đàm phán các phương thức giao nhận, mở cửa lại một số cặp cửa khẩu như cửa khẩu Cốc Nam - cửa khẩu chuyên xuất khẩu các mặt thủy sản.

Nhằm tránh tình trạng ùn tắc tại các cửa khẩu phía Bắc, ông Tám cho biết, Tổng cục hải quan chỉ đạo hải quan các tỉnh biên giới phía Bắc khẩn trương tạo điều kiện thông quan nhanh đối với hàng hóa xuất khẩu, đặc biệt là mặt hàng nông lâm thủy sản, thu hoạch theo mùa vụ. Những loại hàng hóa chưa đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu được giải quyết đưa vào khu trung chuyển để gia cố bao bì, đóng gói dán nhãn đáp ứng tiêu chuẩn về xuất khẩu ngay tại các điểm tập kết cửa khẩu. Trong trường hợp ùn tắc kéo dài, không thể thông quan được, cho phép các doanh nghiệp hủy tờ khai để đưa hàng hóa trở lại tiêu thụ tại thị trường nội địa….

Theo bà Bùi Hoàng Yến, để tính đến các phương án về lâu dài, việc tiếp tục thúc đẩy ký kết các nghị định thư về kiểm dịch thực vật giữa hai bên đối với các mặt hàng nông sản Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc là vấn đề cần thiết để giảm thời gian thông quan. Đặc biệt, chuyển mạnh xuất khẩu sang chính ngạch, có các hợp đồng thương mại mua bán giữa hai bên là vấn đề vẫn chưa bao giờ hết tính thời sự trong giai đoạn hiện nay để tránh các rủi ro khi phụ thuộc vào hình thức buôn bán mang tính trao đổi cư dân biên giới.

“Đây cũng là vấn đề mà Bộ Công Thương, Bộ NN-PTNT đã từng có các văn bản để khuyến cáo cho các doanh nghiệp. Việc tính toán cho tiêu thụ nội địa trong nước hoặc các thị trường khác khi vào cao điểm mùa thu hoạch nông sản, đặc biệt là dịp Tết Nguyên đán cũng là phương án cần được các doanh nghiệp nông sản của Việt Nam tính đến để giảm tình trạng phụ thuộc vào một thị trường, gây thiệt hại cho doanh nghiệp khi thông quan nông sản gặp khó khăn.

Doanh nghiệp cần phải nhận thức rõ những quy định của Trung Quốc về nhập khẩu nông, thủy sản là những quy định mang tính kinh tế mà bất cứ nước nào muốn bảo vệ người tiêu dùng của nước họ đều phải quy định. Chính vì vậy, Việt Nam cần những giải pháp mang tính thích nghi với những quy định mới của Trung Quốc”, bà Yến khuyến nghị.

Đặc biệt, bà Yến khuyến nghị, doanh nghiệp cần tập trung giải quyết 2 vấn đề nổi cộm là chất lượng, ATTP đối với hàng nông, thủy sản Việt Nam, đặc biệt là vấn đề truy xuất nguồn gốc và chứng nhận chất lượng. Đồng thời, đẩy nhanh tiến độ đàm phán mở rộng danh sách các mặt hàng được xuất khẩu chính ngạch; tiếp tục đẩy nhanh tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng xây dựng các vùng chuyên canh tập trung, có quy mô, chất lượng đồng đều và đạt chuẩn phục vụ xuất khẩu.

Hà Lan