Đề xuất giữ nguyên 11 tỉnh thành dưới góc nhìn của chuyên gia tư vấn chính sách
Cải cách hành chính không thể chỉ nhìn từ con số. Bản chất của tổ chức hành chính là để phục vụ hiệu quả cho dân sinh, kinh tế – xã hội và quốc phòng – an ninh.
Giữa làn sóng sắp xếp lại đơn vị hành chính cấp huyện, xã trên toàn quốc, Bộ Nội vụ vừa công bố danh sách 11 tỉnh, thành không thực hiện sáp nhập trong giai đoạn 2023–2030. Các địa phương được giữ nguyên gồm: Hà Nội, Thừa Thiên Huế, Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Nghệ An và Hà Tĩnh.
Quyết định này ngay lập tức khơi dậy nhiều thắc mắc: Vì sao không sáp nhập ở những nơi dân cư thưa, địa bàn rộng? Có “ngoại lệ” nào trong cải cách lần này? Song nếu đặt trong tổng thể pháp lý, điều kiện quản trị thực tế và chiến lược tổ chức lãnh thổ dài hạn, có thể thấy đây không phải là sự ưu ái, mà là một lựa chọn cải cách có cơ sở, có lý lẽ và có tầm nhìn.
Trước hết, cần nhìn nhận đúng tiêu chuẩn pháp lý. Theo Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13, một đơn vị hành chính cấp xã, cấp huyện chỉ buộc phải sắp xếp lại khi đồng thời không đạt 50% cả hai tiêu chí: diện tích và dân số. Điều này đồng nghĩa: nếu chỉ không đạt một tiêu chí hoặc tiệm cận chuẩn thì không bắt buộc phải sáp nhập. Trên thực tế, đa số đơn vị hành chính tại 11 tỉnh, thành nói trên đều đạt hoặc gần đạt các tiêu chí, thậm chí đã từng được tinh gọn trong các đợt cải cách trước.
Tuy nhiên, cải cách hành chính không thể chỉ nhìn từ con số. Bản chất của tổ chức hành chính là để phục vụ hiệu quả cho dân sinh, kinh tế – xã hội và quốc phòng – an ninh. Nhiều địa phương miền núi như Lai Châu, Điện Biên, Sơn La có dân số ít nhưng địa hình hiểm trở, khoảng cách giữa các xã, huyện rất lớn. Nếu sáp nhập cơ học, sẽ khiến người dân vùng sâu, vùng xa khó tiếp cận dịch vụ công, đồng thời tạo khoảng trống quản lý ở các điểm dân cư. Trong khi đó, những tỉnh như Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh lại là những không gian hành chính bền vững hàng trăm năm nay, từng được xác lập và vận hành hiệu quả từ thời phong kiến.
Không phải ngẫu nhiên mà trong quá trình nghiên cứu cải cách hành chính, tổ chức bộ máy và chiến lược lãnh thổ quốc gia, nhiều chuyên gia đã nhấn mạnh đến vai trò lịch sử – hành chính đặc biệt của các vùng như Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh. Từ thời Lý đến triều Nguyễn, đây đều là những trấn, đạo, phủ lớn – vừa là trung tâm dân cư, vừa là điểm tựa quốc phòng và văn hóa. Việc duy trì cấu trúc hành chính ổn định ở các vùng này không chỉ phản ánh yếu tố truyền thống, mà còn cho thấy sự phù hợp với đặc điểm phát triển hiện nay: dân cư đông, mô hình tổ chức hiệu quả, cơ sở hạ tầng hành chính đã định hình rõ ràng. Việc tiếp tục sáp nhập ở đây, nếu không thật sự cần thiết, có thể làm xáo trộn bộ máy đang vận hành ổn định.
Ở các địa phương như Quảng Ninh, Thừa Thiên Huế, yếu tố đặc thù trong mô hình phát triển càng đặt ra yêu cầu giữ nguyên bộ máy. Quảng Ninh là tỉnh đi đầu trong việc tổ chức hành chính phù hợp với quy hoạch kinh tế tổng thể – nơi hành chính phục vụ phát triển cảng biển, du lịch, công nghiệp một cách tích hợp. Còn Thừa Thiên Huế là đô thị di sản, mỗi thiết chế, mỗi ranh giới hành chính đều gắn chặt với lịch sử và bản sắc văn hóa. Sáp nhập ở đây không những không tăng hiệu quả mà còn có thể ảnh hưởng đến cấu trúc quy hoạch đã được tính toán lâu dài.
Một trường hợp đặc biệt khác là các tỉnh biên giới như Lạng Sơn, Cao Bằng, Lai Châu. Chính quyền cơ sở tại đây không đơn thuần là bộ máy hành chính mà còn là thiết chế quản lý lãnh thổ, gắn liền với bảo vệ biên giới quốc gia. Việc sáp nhập nếu thiếu cân nhắc có thể ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực kiểm soát địa bàn, làm mỏng lớp chính quyền ở những điểm chốt biên, tiềm ẩn nguy cơ về an ninh quốc phòng.
Nhưng quan trọng hơn cả, cần thẳng thắn thừa nhận: cải cách hành chính không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với sáp nhập. Trong nhiều trường hợp, giữ nguyên tổ chức hành chính chính là cải cách, nếu bộ máy đó đang vận hành hiệu quả, tiết kiệm, phù hợp với điều kiện phát triển thực tế. Sáp nhập mang theo chi phí chuyển đổi, xáo trộn bộ máy, tác động đến người dân, đặc biệt ở cấp xã, nơi gần dân nhất. Do đó, việc cân nhắc không thực hiện sáp nhập tại một số địa phương là bước đi thận trọng, minh triết – không theo thành tích, mà theo hiệu quả quản trị và sự ổn định dài hạn.
Chủ trương này cũng hoàn toàn nhất quán với Kết luận số 126-KL/TW ngày 14/02/2025 của Bộ Chính trị, trong đó khẳng định: việc sắp xếp đơn vị hành chính phải “có lộ trình, có chọn lọc, dựa trên điều kiện thực tế và hiệu quả vận hành của bộ máy”. Không có chỗ cho tư duy “một mẫu số chung” trong cải cách. Càng không có chỗ cho sự giản đơn trong tổ chức hành chính – một lĩnh vực vừa là kỹ thuật quản lý, vừa là chiến lược lãnh thổ quốc gia.
Đặc biệt, việc điều chỉnh địa giới cấp tỉnh nếu có sẽ phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình pháp lý theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, bao gồm: đánh giá toàn diện tác động kinh tế – xã hội, sự phù hợp với quy hoạch tổng thể, lấy ý kiến nhân dân và phải trình Quốc hội quyết định. Điều đó càng khẳng định: không có “ưu ái” hay “đặc cách” trong quyết định giữ nguyên đơn vị hành chính – mà chỉ có lựa chọn đúng đắn trên cơ sở dữ liệu, thực tiễn và hiệu quả thực chất.
Trong thời đại chính quyền số và quản trị hiện đại, cải cách hành chính phải vượt lên khỏi các cuộc “đếm đơn vị”, để tập trung vào điều cốt lõi: người dân được phục vụ tốt hơn, bộ máy hoạt động hiệu quả hơn, và quốc gia ổn định hơn về cấu trúc lãnh thổ. Việc giữ nguyên đơn vị hành chính ở 11 địa phương nêu trên vì vậy không chỉ đúng luật, đúng lý, mà còn đúng thời điểm – như một bước lùi chiến lược để tiến xa hơn trong cải cách thể chế.
Luật sư Trương Anh Tú – Chủ tịch TAT Law Firm
Luật sư Trương Anh Tú – Chủ tịch TAT Law Firm, người có nhiều năm nghiên cứu và thực tiễn tư vấn chính sách trong lĩnh vực tổ chức bộ máy nhà nước, cải cách hành chính và phát triển không gian lãnh thổ. Với tư duy pháp lý gắn liền với thực tiễn quản trị, ông từng tham gia đóng góp ý kiến cho nhiều dự thảo luật, nghị quyết về chính quyền địa phương, tổ chức hành chính và phân cấp quản lý.
