Hạn chế tình trạng thiếu nước nghiêm trọng ở hạ lưu sông Mekong

Việc thiếu nước nghiêm trọng ở hạ lưu sông Mekong trong mùa mưa năm 2019 bị ảnh hưởng phần lớn bởi sự hạn chế nước chảy từ thượng nguồn trong thời gian đầu năm 2019.

Đập tràn thuỷ điện Yaly ở tỉnh Gia Lai. (Ảnh: Wikipedia)

Tối 7/5, Ủy hội sông Mekong Việt Nam, Trung tâm Nghiên cứu Stimson phối hợp với Đại sứ quán Mỹ tại Việt Nam đã tổ chức tọa đàm trực tuyến về các báo cáo gần đây liên quan đến dòng chảy tự nhiên của thượng lưu sông Mekong.

Mục đích của tọa đàm là thảo luận những nghiên cứu về theo dõi độ cao của sông Mekong trên khu vực thượng nguồn; đồng thời tìm hiểu cách thức các đập ở thượng nguồn thay đổi dòng chảy tự nhiên của dòng sông.

Giám đốc Chương trình Đông Nam Á của Trung tâm Nghiên cứu Stimson, ông Brian Eyler cho biết, bằng cách so sánh dữ liệu vệ tinh từ các nguồn mở và các nguồn có sẵn miễn phí do Ủy hội sông Mekong cung cấp, các nhà khoa học của Công ty Eyes on the Earth (EoE) đã phát triển một công cụ có thể xác định thời gian và địa điểm dòng chảy tự nhiên của dòng sông bị thay đổi.

Mục tiêu của nghiên cứu là xây dựng một mô hình đơn giản và đáng tin cậy để dự đoán dòng chảy tự nhiên của thượng lưu sông Mekong, sau đó sử dụng dự đoán này để xác định các đập nước liên hoàn được xây dựng trên thượng lưu sông Mekong đang làm thay đổi dòng chảy tự nhiên của dòng sông như thế nào.

Xét về sự bất thường về độ ẩm của sông Mekong trong mùa mưa 2019, Công ty Ứng dụng Vệ tinh Môi trường Toàn cầu đã phân tích chỉ số độ ẩm hàng tháng từ tháng 5 đến tháng 10/2019. Theo đó, độ ẩm mùa mưa năm 2019 ở thượng lưu sông Mekong ở mức tương đối trung bình. Vùng này bắt đầu khô nhẹ vào tháng 5, khô rõ rệt vào tháng 6, ẩm ướt gần mức trung bình vào tháng 7, ẩm ướt hơn so với mức trung bình vào tháng 8 và tháng 9, sau đó là các điều kiện ẩm ướt rõ rệt vào tháng 10.

Như vậy, chu kỳ tự nhiên hàng năm trong tất cả các năm trước đáng lẽ đã phải được ghi nhận tại trạm đo Chiang Saen (Thái Lan). Tuy nhiên, dòng chảy tự nhiên từ lưu vực thượng lưu sông Mekong đã bị cản trở rất nhiều.

Theo Tiến sỹ Đào Trọng Tứ, Giám đốc Trung tâm Phát triển bền vững tài nguyên nước và thích nghi biến đổi khí hậu (Mạng lưới sông ngòi Việt Nam), hiện riêng tại dòng chính sông Mekong có tổng số 19 hồ chứa thủy điện đã được quy hoạch xây dựng.

Theo các chuyên gia, việc sử dụng chỉ số độ ẩm để dự đoán dòng chảy tự nhiên cho thấy rõ đã có dòng chảy tự nhiên trên mức trung bình có nguồn gốc từ thượng nguồn sông Mekong. Phần dư cho thấy dòng chảy dư thừa trong mùa khô, được cho là để hỗ trợ sản xuất điện vào đầu năm 2019; dòng chảy trong mùa mưa bị hạn chế nghiêm trọng khi khu vực hạ lưu sông Mekong có lượng mưa thấp kỷ lục.

Việc thiếu nước nghiêm trọng ở hạ lưu sông Mekong trong mùa mưa năm 2019 bị ảnh hưởng phần lớn bởi sự hạn chế nước chảy từ thượng nguồn trong thời gian đó. Nếu chỉ số độ ẩm được sử dụng làm công cụ hướng dẫn mô phỏng dòng chảy tự nhiên thì tất cả các cộng đồng dọc lưu vực sông Mekong đều có thể được hưởng lợi từ việc duy trì tính toàn vẹn của dòng sông.