Bên trong nông trại đô thị trên mái nhà lớn nhất thế giới

Theo dõi KTMT trên

Nông trại Nature Urbaine tọa lạc trên mái nhà của một trung tâm triển lãm, ở Thủ đô Paris của Pháp. (Ảnh: The Sunday Times)

Trồng cây không cần đất

Trên mái nhà của một trung tâm triển lãm mới khá nổi bật ở quận 15 của Thủ đô Paris nước Pháp, những cây trồng trong nông trại đô thị trên mái nhà lớn nhất thế giới đã bắt đầu ra quả. Những quả dâu tây, nhỏ, hương vị cực ngon và màu đỏ rực rỡ.

Chúng nảy mầm tua tủa từ các cột nhựa màu kem. Nhổ thử một cây khỏi cột và quan sát kỹ bên trong, bạn sẽ thấy những chiếc cột này hoàn toàn rỗng, rễ của hàng chục cây dâu tây lủng lẳng trong không khí.

Từ những chiếc cột dựng thẳng giống hệt nhau, gần đó là những hàng rau diếp đang bung nở rồi đến rau húng quế, cây xô thơm và bạc hà cay (peppermint - bạc hà tiêu). Đối diện đó, trong những khay nhỏ thẳng đều tăm tắp được đổ đầy không phải là đất mà là xơ dừa, trồng cà chua bi và cà chua nguyên chủng, cà tím và rau cải ăn lá.

Đó là khung cảnh trong nông trại đô thị trên mái nhà được cho là lớn nhất thế giới có tên Nature Urbaine. Nông trại này tọa lạc trên mái toà nhà Pavilion 6 của trung tâm triển lãm Expo Porte de Versailles, Paris, Pháp.

Khi đang kiểm tra khu vực trồng của mình, ông Pascal Hardy, một kiến trúc sư và cố vấn về phát triển bền vững, nói: “Đấy là một mô hình nông nghiệp sạch, năng suất và bền vững, có thể kịp thời đóng góp đáng kể cho khả năng phục hồi - xã hội, kinh tế cũng như môi trường - của những thành phố lớn kiểu này, nơi mà phần lớn nhân loại đang sinh sống. Và hãy nhìn xem: nó thực sự hiệu quả”.

Ông Hardy bắt đầu thử nghiệm phương pháp canh tác thẳng đứng và mô hình trồng trọt khí canh - phương pháp sử dụng những cột nhựa để trồng cây mà không cần dùng đất - trên mái tòa chung cư nơi ông sinh sống ở Paris 5 năm trước.

Không gian này có phần lớn hơn: 14.000m2, rộng gần bằng hai sân bóng đá. Dịch Covid-19 đã trì hoãn việc mở cửa nông trại Nature Urbaine một vài tháng nhưng nông trại này giờ đã hoạt động, phát triển và đã trồng được khoảng một phần ba không gian hiện có.

Hiện nay, một nhóm nông dân đô thị trẻ chăm sóc nông trại đã thu hoạch 3.000 cây rau diếp và 150 hộp dâu tây trong một ngày. Khi hai phần ba diện tích mái nhà của tòa nhà Paris Expo’s Pavillon 6 đi vào sản xuất, nhóm nhân viên 20 người có thể sẽ thu hoạch 1.000kg của 35 loại rau quả khác nhau mỗi ngày.

“Chắc chắn, chúng tôi sẽ không bao giờ nuôi sống toàn bộ thành phố theo cách này, ông Hardy tỏ ra thận trọng. “Rõ ràng, trong môi trường đô thị bạn sẽ làm việc với nhiều hạn chế đối với việc có thể làm gì và làm ở đâu. Nhưng nếu đủ những diện tích không sử dụng - các mái nhà, những bức tường, những khoảnh đất nhỏ - có thể phát triển theo mô hình này, không có lý do gì mà bạn không thể nhắm tới đáp ứng được 5-10% nhu cầu tiêu thụ”.

Một góc nông trại Nature Urbaine. (Ảnh: Guardian)

Không thuốc trừ sâu, cần ít không gian và nước tưới

Nông trại Nature Urbaine đã cung cấp thực phẩm cho các cư dân địa phương, những người có thể đặt các hộp rau quả trực tuyến, một số khách sạn gần đó, một công ty tư nhân cung cấp dịch vụ ăn uống điều hành 30 căng-tin công ty trong và chung quanh Paris; một nhà hàng và quán bar trên cao có tên Le Perchoir, cũng toạ lạc trên mái toà nhà Pavillon 6.

Tuy nhiên, quan trọng nhất, đây là một thí dụ điển hình thực tế cho công việc của công ty tư vấn nông nghiệp đô thị có tên Agripolis của ông Hardy. Công ty này hiện đang tư vấn các câu hỏi đến từ khắp nơi trên thế giới - bao gồm cả tại Anh, Mỹ và Đức - về thiết kế, xây dựng và trang bị cho một nông trại nội đô kiểu mới không sử dụng đất.

“Phương pháp này có nhiều lợi ích. Tôi không thích thực tế là hầu hết các loại rau quả mà chúng ta ăn đã được phun khoảng 17 loại thuốc trừ sâu khác nhau hay các kỹ thuật thâm canh khiến chúng trở thành những tác nhân sản sinh lượng lớn các chất khí gây hiệu ứng nhà kính.

“Tôi cũng không thích thực thế là những loại rau quả đã phải được vận chuyển trung bình 2.000km trong điều kiện được làm lạnh đến bàn ăn của tôi. Việc đó khiến chất lượng của chúng rất tệ vì các loại rau quả được lựa chọn bởi độ dài quãng đường mà chúng có thể được vận chuyển. Và thực tế là khoảng 80% số tiền mà tôi phải trả cho sản phẩm sẽ vào túi những người bán buôn hay các công ty vận tải, không phải là vào túi những người sản xuất”, ông Hardy nói.

Mặt khác, trồng trọt sử dụng phương pháp không cần đất chỉ dựa vào một lượng nước nhỏ, được bổ sung các chất dinh dưỡng hữu cơ, chất khoáng và vi khuẩn, lượng nước đó được bơm chung quanh những mạch kín của các đường ống, trụ tháp hay các khay. Theo phương pháp này, các sản phẩm rau củ “được sản xuất ngay tại đây và bán ở phạm vi địa phương, chỉ ngay dưới kia. Nó hiếm khi phải được vận chuyển đi xa”, ông Hardy nói.

“Phương pháp này sử dụng ít không gian hơn. Một trang trại thâm canh thông thường có thể trồng 9 cây xà lách trên 1m2 đất, tôi có thể trồng 50 cây trên một trụ. Bạn có thể chọn các cây trồng vì hương vị của chúng chứ không phải khả năng chịu đựng của chúng đối với việc vận chuyển hay bảo quản và bạn có thể thu hoạch chúng khi chúng vào độ ngon nhất chứ không phải trước đó”.

Không cần thuốc trừ sâu hay thuốc diệt nấm, không có đất bị bạc màu và nước được tưới chậm vào rễ cây cứ mỗi 12 phút lại được tái chế, vì vậy phương pháp này sử dụng nước ít hơn tới 90% so với các trang trại thâm canh truyền thống với cùng năng suất. Quá trình tự động hoàn toàn có để được giám sát và quản lý, trực tiếp hoặc từ xa bằng máy tính bảng.

Ông Pascal Hardy, một kiến trúc sư và cố vấn về phát triển bền vững. (Ảnh: Guardian)

Nông nghiệp khí canh vừa rẻ, vừa thân thiện với môi trường

Nông nghiệp đô thị tất nhiên không phải là một hiện tượng mới. Thị trưởng thành phố Paris, Anne Hidalgo, đã đặt mục tiêu hướng tới có ít nhất 100ha mái nhà, tường, mặt tiền các toà nhà được phủ xanh - bao gồm 30ha sản xuất các loại rau quả. Một chương trình có tên gọi Les Parisculteurs đã mời các nhóm địa phương nghĩ ra các dự án thích hợp cho hàng chục địa điểm mới mỗi năm.

Nông nghiệp nội đô đang bùng nổ từ Thượng Hải tới Detroit, Tokyo hay Bangkok. Những quả dâu tây đang được trồng trong những container vận chuyển không còn sử dụng, những cây nấm trong những bãi đậu xe dưới lòng đất. Tuy nhiên, không phải tất cả các kỹ thuật đều thân thiện với môi trường: các trang trại trong nhà cao tới 10 tầng, cực kỳ thâm canh… vốn đang phát triển nở rộ ở Mỹ dựa vào lượng lớn ánh sáng chiếu bằng đèn led và là những cơ sở tiêu thụ điện lớn, ông Hardy nói.

Nông nghiệp khí canh thì khác. Trang thiết bị nhẹ, có thể lắp đặt trên hầu hết các mặt phẳng và rất rẻ: khoảng 100-150 euro trên mỗi mét vuông. Vận hành chúng cũng rẻ, chỉ tiêu thụ một phần rất nhỏ lượng điện năng cho một số kỹ thuật được áp dụng.

Các loại rau quả được trồng theo cách này thường được bán ở mức giá cao hơn so với các loại rau quả được trồng thâm canh theo kiểu truyền thống và thấp hơn so với các loại rau quả hữu cơ được trồng bằng đất. Tại Paris, nông trại Nature Urbaine theo ông Hardy ước tính có thể sẽ hòa vốn vào năm tới, chậm hơn một vài tháng so với kế hoạch do dịch Covid-19.

Tất nhiên, có những hạn chế đối với các loại cây trồng mà các nông dân có thể trồng theo phương pháp khí canh và phần lớn các loại cây trồng phù hợp với các tháng mùa hè. “Các loại rau có củ không thể trồng theo cách này được, ít nhất là tới thời điểm hiện tại chưa được”, ông Hardy nói. “Các loại củ cải có thể được nhưng cà rốt, khoai tây hay những loại rau củ tương tự thì không được - đơn giản vì củ của chúng quá dài. Các loại cây ăn quả chắc chắn cũng không phải là một lựa chọn. Và các loại đậu có thể chiếm khá nhiều không gian mà không mang lại nhiều lợi nhuận”.

Tuy nhiên, công ty Agripolis vận hành một trang trại thử nghiệm với quy mô nhỏ hơn, trên mái nhà của một khu liên hợp bể bơi và tập thể hình tại quận 11 ở Paris. Tại đây, người ta thí nghiệm với nhiều loại cây trồng mới và thử nghiệm những kỹ thuật mới. Hai giống cây mâm xôi đầy hứa hẹn sẽ sớm được chuyển sang sản xuất thương mại.

Một góc không gian nhà hàng Le Perchoir cùng tọa lạc trên mái toà nhà Pavillon 6. (Ảnh: Guardian)

Cuộc cách mạng mới trong ngành nông nghiệp

Nông nghiệp đô thị không chỉ là sự phát triển làm thay đổi diện mạo của ngành nông nghiệp. Giống như hầu hết các lĩnh vực khách của nền kinh tế, sự số hóa và các công nghệ mới đang thay đổi cách thức mà chúng ta trồng trọt những cây lương thực.

Trí tuệ nhân tạo và mạng lưới vạn vật kết nối (internet of things) đang bắt đầu tạo ra một cuộc cách mạng trong ngành nông nghiệp, từ các thiết bị không người lái, máy móc nông nghiệp tự động hóa hoàn toàn có thể gieo hạt, bón phân và tưới nước với độ chính xác ở mức cao nhất, đến các hệ thống giám sát chính xác về sức khỏe của từng động vật nuôi và sản lượng sản phẩm mà chúng có thể sản xuất.

Các hệ thống trí tuệ nhân tạo khác phân tích các dữ liệu vệ tinh và cảm biến mặt đất từ xa, thí dụ, để giám sát sức khỏe của cây trồng, điều kiện đất trồng, nhiệt độ và độ ẩm và thậm chí là phát hiện các loại bệnh cây trồng tiềm ẩn.

Máy bay không người lái cũng vậy, có nhiều tiềm năng sử dụng tại các trang trại. Với số lượng ong trên thế giới đang giảm mạnh do tình trạng nóng lên toàn cầu, các loại thuốc trừ sâu và những yếu tố khác, máy bay không người lái đang ngày càng được sử dụng nhiều để thụ phấn cho các cánh đồng hoa màu và vườn cây ăn quả. Để tránh lãng phí phấn hoa bằng cách cho chúng bay ngẫu nhiên trên các loại cây trồng hay tránh gây hư hại đối với từng bông hoa do các máy bay không người lái va chạm vào chúng, các nhà khoa học tại Nhật Bản đã phát triển một hệ thống trong đó một chiếc máy bay không người lái sử dụng một súng bắn bong bóng để thổi những quả bong bóng được tạo ra từ chất lỏng có chứa phấn hoa vào từng bông hoa.

Với sản lượng lương thực ước tính cần tăng tới 70% trong những thập kỷ tới, nhiều nhà khoa học tin rằng công nghệ biến đổi gien, vốn đã được sử dụng để tạo ra các cây trồng cho năng suất cao hơn hay cần ít nước tưới hơn, cũng sẽ đóng vai trò lớn hơn.

Kỹ thuật này có thể giúp tạo ra các giống cây trồng và vật nuôi có khả năng chống lại được bệnh và giảm chất thải. Thí dụ, với khí metan được biết đến là một chất khí gây hiệu ứng nhà kính mạnh hơn cácbon điôxít, các nhà khoa học đang thực hiện nghiên cứu đối với vi khuẩn dạ dày của những con bò với hy vọng việc điều chỉnh các vi khuẩn đường ruột ở động vật có thể cho phép chúng không chỉ sản xuất nhiều thịt hơn mà còn thải ít khí hơn.

Kiểu trang trại đô thị được thực hiện ở Paris là một phần của bức tranh lớn hơn và đang thay đổi nhanh chóng. “Ở đây, chúng ta thực sự nói về việc xây dựng khả năng phục hồi ở một vài cấp độ”.

“Sự phục hồi về kinh tế có thể là: Nông nghiệp đô thị, sản xuất lương thực địa phương hóa, rõ ràng có thể cung cấp một giải pháp cứu trợ trong một cuộc khủng hoảng kinh tế. Nhưng đây cũng là về mặt môi trường: tăng diện tích cây trồng trong các thành phố của chúng ta sẽ giúp phần nào chống lại những ảnh hưởng của việc nóng lên toàn cầu, đặc biệt là hiện tượng đảo nhiệt đô thị.

Qua thời gian, nông nghiệp nội đô có thể thôi thúc chúng ta nghĩ khác đi về các thành phố, bằng việc phá vỡ các không gian địa lý truyền thống của các khu vực khác nhau phục vụ cho mục đích làm việc, sinh hoạt và vui chơi cũng như nghĩ khác về nông nghiệp bằng việc mang các sản phẩm lương thực đến gần hơn với cuộc sống của chúng ta. “Đó là sự thay đổi căn bản”, ông Hardy nói.

Bông Mai