Vai trò then chốt của HTX trong công cuộc phát triển kinh tế - xã hội

Theo dõi KTMT trên

Trong bức tranh tổng thể của nền kinh tế Việt Nam, khu vực kinh tế tập thể mà nòng cốt là các hợp tác xã (HTX) đang ngày càng khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng, trở thành động lực thúc đẩy tăng trưởng bền vững và nâng cao chất lượng đời sống của người dân, nhất là khu vực nông thôn.

Nếu như trước đây, mô hình HTX chủ yếu thiên về hỗ trợ sản xuất nhỏ lẻ, thì đến nay, cùng với việc triển khai hiệu quả Luật HTX 2012 và tiếp tục được hoàn thiện qua Luật HTX (sửa đổi) năm 2023, các HTX đã bước sang giai đoạn phát triển mới: năng động hơn, chuyên nghiệp hơn và đóng vai trò trung gian chiến lược trong chuỗi giá trị hàng hóa.

Hợp tác xã chuyển mình cùng đất nước

Tiến sĩ Đặng Kim Sơn - Chuyên gia về chính sách nông nghiệp - cho rằng, tổ chức kinh tế tập thể, hợp tác xã là minh chứng sống động cho vai trò kết nối, hỗ trợ hàng chục triệu hộ nông dân ở nước ta tham gia chuyển đổi mô hình kinh tế nông nghiệp đang được Chính phủ, ngành Nông nghiệp & Môi trường đẩy mạnh thực hiện.

Sau khi hợp nhất đơn vị hành chính từ ngày 1/7/2025, khu vực kinh tế tập thể của tỉnh Tuyên Quang ghi nhận bước phát triển rõ nét. Toàn tỉnh có 1.341 tổ hợp tác (THT) với 9.582 thành viên, lợi nhuận bình quân tăng so với năm 2024. Cùng với đó, có 1.547 hợp tác xã (HTX) đang hoạt động hiệu quả, thu hút hơn 24.000 thành viên, tổng vốn đăng ký trên 4.479 tỷ đồng. Trong đó, 1.043 HTX nông - lâm nghiệp và 504 HTX phi nông nghiệp, tạo việc làm thường xuyên cho trên 13.000 lao động, thu nhập bình quân đạt 67,8 triệu đồng/người/năm, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.

Các HTX trên địa bàn tỉnh phát triển mạnh ở nhiều lĩnh vực, trong đó nông - lâm nghiệp giữ vai trò chủ lực, hoạt động hiệu quả trong các ngành dịch vụ thủy lợi, cung ứng vật tư, tiêu thụ nông sản, chăn nuôi, thủy sản... Nhiều HTX đã xây dựng chuỗi liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ bền vững, nâng cao giá trị nông sản. Cùng với đó, các HTX công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, vận tải và quỹ tín dụng nhân dân tiếp tục phát huy hiệu quả, tạo việc làm, tăng thu nhập và góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn bền vững.

Các chuyên gia nhận định, trong tiến trình phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, khu vực kinh tế tập thể mà nòng cốt là HTX đang ngày càng khẳng định vai trò then chốt, trở thành một trong những nền tảng quan trọng thúc đẩy tăng trưởng bền vững, giữ vững ổn định xã hội và thực hiện mục tiêu xây dựng nông thôn mới. Từ một mô hình chủ yếu dựa trên sản xuất nhỏ lẻ, kinh tế hợp tác đã chuyển mình mạnh mẽ, tiếp cận các mô hình quản trị hiện đại, ứng dụng công nghệ cao, tổ chức lại sản xuất theo chuỗi giá trị và đóng góp ngày càng rõ nét vào cơ cấu kinh tế quốc gia. Sự chuyển đổi này không chỉ làm thay đổi tư duy sản xuất của nông dân mà còn giúp thị trường nông sản Việt Nam có vị thế vững chắc hơn trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng.

Trên bình diện kinh tế, HTX là lực lượng quan trọng giúp tổ chức lại sản xuất, khắc phục tình trạng manh mún, phân tán vốn là điểm yếu kéo dài của nền nông nghiệp Việt Nam. Hàng chục nghìn HTX hoạt động trên cả nước đang từng bước liên kết các hộ nông dân thành cộng đồng sản xuất, ứng dụng khoa học kỹ thuật, tiêu chuẩn hóa quy trình canh tác, đồng nhất chất lượng sản phẩm, từ đó nâng cao giá trị gia tăng và đảm bảo đầu ra ổn định.

Nhiều mô hình như HTX rau công nghệ cao Đức Phát (Hà Nội), HTX thủy sản Toàn Thắng (Sóc Trăng), HTX cà phê Ea Tar (Đắk Lắk) đã cho thấy khi sản xuất được tổ chức khoa học, liên kết bài bản với doanh nghiệp chế biến và phân phối, nông dân không chỉ tăng thu nhập mà còn được bảo vệ trước biến động thị trường. HTX trở thành “bà đỡ” kinh tế, giúp người dân tiếp cận vật tư giá tốt, tiêu thụ sản phẩm với giá cao hơn, giảm rủi ro và tăng tính bền vững.

Ngoài ra, điểm sáng trong phát triển kinh tế tập thể là nhiều HTX chủ động đổi mới, xây dựng mô hình sản xuất gắn với chuỗi giá trị và ứng dụng công nghệ cao như: HTX Sơn Trà có 4 sản phẩm OCOP 4 sao; HTX Minh Tâm liên kết trên 1.200 hộ dân trồng 170 ha dưa chuột; HTX Sử Anh với chuỗi sản xuất chè đạt tiêu chuẩn ISO; HTX Sáng Nhung phát triển mô hình chăn nuôi lợn theo VietGAHP, cung cấp gần 250 mặt hàng đặc sản OCOP tại Trung tâm Nông sản xanh; HTX Tiến Thành phát triển đặc sản thịt trâu khô Tuyên Quang…

Không chỉ đóng góp về mặt kinh tế, HTX còn có vai trò xã hội sâu sắc. Tại nhiều vùng nông thôn, HTX là lực lượng tạo việc làm ổn định cho lao động địa phương, nhất là phụ nữ và người lớn tuổi - những nhóm khó tiếp cận việc làm công nghiệp. Thông qua các hoạt động chế biến nông sản, dịch vụ nông nghiệp, sản xuất làng nghề, HTX góp phần nâng cao thu nhập, giảm nghèo, giữ gìn cộng đồng và hạn chế dòng di cư tự phát.

Bên cạnh đó, HTX còn hỗ trợ các thành viên trong tiếp cận tín dụng, bảo hiểm, đào tạo kỹ thuật, chia sẻ rủi ro thiên tai - điều mà từng hộ nông dân khó có thể tự làm. Ở nhiều địa phương, mô hình HTX đã trở thành “chỗ dựa” của cộng đồng nông thôn, không chỉ là nơi sản xuất mà còn là không gian liên kết xã hội.

Trong công cuộc xây dựng nông thôn mới, HTX giữ vai trò trung tâm trong việc thực hiện tiêu chí "tổ chức sản xuất" - một trong những tiêu chí quan trọng nhất và cũng khó đạt nhất. Chính nhờ sự ra đời và phát triển của các HTX kiểu mới, nhiều vùng nông thôn đã hình thành vùng nguyên liệu tập trung, xây dựng chuỗi giá trị, phát triển sản phẩm OCOP, hình thành các dịch vụ thiết yếu phục vụ sản xuất như thủy lợi, làm đất, bảo quản, chế biến, vận chuyển… HTX trở thành lực lượng giữ vai trò gạch nối giữa Nhà nước - nông dân - doanh nghiệp, đảm bảo rằng sản xuất nông nghiệp không đứng ngoài tiến trình hiện đại hóa. Có thể nói, ở nơi nào HTX mạnh, nơi đó tiêu chí nông thôn mới bền vững; ở nơi nào HTX hoạt động hiệu quả, kinh tế địa phương phát triển, đời sống người dân đi lên và xã hội ổn định.

Một trong những đóng góp nổi bật nhất của HTX trong giai đoạn gần đây là thúc đẩy chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ cao vào nông nghiệp. Theo các báo cáo, khoảng 2.000 HTX trên cả nước đã áp dụng công nghệ trong kiểm soát nhà màng, tưới nhỏ giọt, truy xuất nguồn gốc, quản lý sản xuất, liên kết tiêu thụ qua sàn thương mại điện tử… Những HTX tiên phong cho thấy mô hình kinh tế tập thể hoàn toàn có khả năng thích ứng với cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, tạo bước đột phá mới cho sản xuất nông nghiệp Việt Nam. Công nghệ trở thành động lực để HTX gia tăng quy mô, giảm chi phí, nâng cao chất lượng sản phẩm và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

HTX cũng đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Khi sản xuất được tổ chức và giám sát theo quy trình, việc sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, nguồn nước... được kiểm soát chặt chẽ, hạn chế tác động tiêu cực đến môi trường. Nhiều HTX chuyển hướng sang nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn, phát triển năng lượng tái tạo và giảm phát thải, phù hợp với định hướng tăng trưởng xanh của quốc gia. Bằng cách khuyến khích sản xuất sạch, tiêu dùng bền vững và liên kết chuỗi dài hạn, HTX góp phần tạo ra hệ sinh thái nông nghiệp bền vững, thân thiện môi trường.

Quan trọng hơn, HTX đã chứng minh rằng đây không còn là mô hình cũ kỹ, mà là một định chế kinh tế của thời kỳ hội nhập. Với tính chất huy động sức mạnh cộng đồng, HTX giúp phát huy nội lực hơn bất cứ mô hình kinh tế nào; với tư duy đổi mới và khả năng liên kết rộng mở, HTX trở thành cầu nối hiệu quả giữa nông dân và doanh nghiệp; với vai trò ổn định xã hội và thúc đẩy sản xuất, HTX là lựa chọn tất yếu trong chiến lược phát triển kinh tế – xã hội lâu dài.

Tất cả những đóng góp đó cho thấy: HTX không chỉ là một bộ phận của nền kinh tế mà là “vị trí chiến lược” trong cấu trúc phát triển quốc gia. Trong bối cảnh thế giới biến động, yêu cầu sản xuất bền vững, minh bạch, an toàn và chuyên nghiệp ngày càng cao, HTX chính là mô hình đáp ứng tốt nhất cho nông thôn Việt Nam. Sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế hợp tác không chỉ giúp chuyển đổi nông nghiệp mà còn góp phần quan trọng tạo nền tảng ổn định cho kinh tế – xã hội, hướng tới mục tiêu thịnh vượng và bền vững.

Ông Cao Hùng Dũng, Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh Tuyên Quang, chia sẻ, kinh tế tập thể ngày càng khẳng định vai trò trụ cột trong phát triển kinh tế - xã hội nông thôn, khi nhiều hộ dân đã chuyển từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất hàng hóa theo chuỗi giá trị, góp phần nâng cao giá trị nông sản, mở rộng tiêu thụ, giữ vững an ninh trật tự, cải thiện hạ tầng và xây dựng nông thôn mới bền vững. Tuy nhiên, khu vực này vẫn còn hạn chế về quy mô sản xuất, vốn, năng lực quản lý và khả năng tiếp cận đất đai, tín dụng, công nghệ hiện đại.

Trước thực tế đó, Liên minh HTX tỉnh tập trung tuyên truyền chính sách, nâng cao năng lực quản trị cho cán bộ HTX, đồng thời thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị và hoàn thiện cơ chế hỗ trợ giúp các HTX tiếp cận nguồn lực thuận lợi hơn. Thời gian tới, Liên minh HTX tỉnh Tuyên Quang phấn đấu thành lập thêm 60 THT và 70 HTX; doanh thu bình quân mỗi HTX đạt khoảng 1,88 tỷ đồng/năm, thu nhập người lao động đạt 78,5 triệu đồng/năm; đẩy mạnh xúc tiến thương mại, xây dựng 1-2 mô hình HTX kiểu mới tiêu biểu, làm hạt nhân lan tỏa mô hình sản xuất hiệu quả, hướng tới phát triển kinh tế tập thể bền vững, hiện đại và hội nhập sâu rộng.

Những giải pháp cần thực hiện

Tiến sĩ Đặng Kim Sơn, Chuyên gia về chính sách nông nghiệp, cho rằng, tổ chức kinh tế tập thể, hợp tác xã là minh chứng sống động cho vai trò kết nối, hỗ trợ hàng chục triệu hộ nông dân ở nước ta tham gia chuyển đổi mô hình kinh tế nông nghiệp đang được Chính phủ, ngành Nông nghiệp & Môi trường đẩy mạnh thực hiện.

Theo các chuyên gia gia kinh tế - nông nghiệp và môi trường, để khu vực kinh tế tập thể thực sự trở thành trụ cột quan trọng của nền kinh tế và phát huy mạnh mẽ vai trò then chốt trong phát triển kinh tế - xã hội, Việt Nam cần một hệ thống giải pháp đồng bộ, toàn diện và mang tầm chiến lược. Bởi lẽ, sau nhiều năm chuyển đổi theo Luật HTX kiểu mới, hàng chục nghìn hợp tác xã trên cả nước đã khẳng định vai trò không thể thay thế trong tổ chức sản xuất, tạo sinh kế, ổn định xã hội và góp phần xây dựng nông thôn mới. Tuy nhiên, để lực lượng này tiếp tục phát huy tối đa tiềm năng, đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế hiện đại và hội nhập sâu rộng, cần một bước phát triển đột phá hơn, quyết liệt hơn cả về thể chế, nguồn lực lẫn phương thức hoạt động.

Trước hết, hoàn thiện thể chế và chính sách là giải pháp tiên quyết. Nhiều rào cản về pháp lý liên quan đến đất đai, vốn, thuế, tài chính và tổ chức sản xuất vẫn khiến HTX khó phát triển quy mô lớn và hoạt động như một tổ chức kinh tế thực thụ. Vì vậy, cần tiếp tục rà soát, bổ sung và đơn giản hóa thủ tục để HTX dễ dàng tiếp cận đất sản xuất, thuê đất dài hạn, áp dụng ưu đãi thuế, tiếp cận các nguồn vốn tín dụng ưu đãi, cũng như tham gia các chương trình hỗ trợ của Nhà nước về khoa học – công nghệ, chuyển đổi số, xúc tiến thương mại và đào tạo nhân lực. Khi hệ thống chính sách đủ thông thoáng, minh bạch và ổn định, HTX sẽ có “đường băng” để cất cánh, mở rộng hoạt động theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại và cạnh tranh.

Song song với đó, muốn HTX mạnh thì đội ngũ cán bộ quản trị HTX phải mạnh. Thực tế cho thấy sự yếu kém trong quản trị, kế toán, tiếp thị và chiến lược sản xuất - kinh doanh là điểm nghẽn lớn cản trở nhiều HTX phát triển. Do vậy, cần tăng cường các chương trình đào tạo giám đốc HTX, cán bộ kỹ thuật, kế toán, kiểm soát viên… theo hướng chuyên nghiệp hóa, tiếp cận kiến thức kinh doanh hiện đại, kinh tế số, marketing, an toàn thực phẩm và quản lý chuỗi giá trị. Đồng thời, cần khuyến khích thế hệ trẻ có trình độ về nông nghiệp, công nghệ, kinh tế quay trở lại địa phương đảm nhiệm vai trò lãnh đạo HTX, đem đến tư duy đổi mới và nâng cao chất lượng quản trị. Khi bộ máy HTX được tổ chức tinh gọn, chuyên nghiệp, minh bạch, hiệu quả, mô hình kinh tế tập thể sẽ phát triển bền vững và bứt phá.

Một giải pháp trọng tâm khác là thúc đẩy liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị giữa HTX - nông dân - doanh nghiệp - nhà khoa học - Nhà nước. Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt, HTX không thể hoạt động đơn lẻ mà cần trở thành một “mắt xích” trong chuỗi giá trị lớn, từ sản xuất nguyên liệu, sơ chế, chế biến, đóng gói đến phân phối. Nhà nước cần hỗ trợ xây dựng vùng nguyên liệu tập trung; doanh nghiệp cần cam kết bao tiêu sản phẩm; các viện – trường cung cấp giải pháp khoa học – kỹ thuật; HTX đóng vai trò tổ chức sản xuất và kết nối nông dân. Những mô hình liên kết này đã chứng minh tính hiệu quả tại nhiều địa phương như Đồng Tháp, Sơn La, Lâm Đồng, An Giang… giúp tăng giá trị sản phẩm, giảm rủi ro và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Trong xu hướng hiện nay, chuyển đổi số là chìa khóa để HTX nâng cao năng suất và mở rộng thị trường. Việc ứng dụng mã QR truy xuất nguồn gốc, sổ tay điện tử, phần mềm quản lý sản xuất, thương mại điện tử, hệ thống tưới tự động hay nhà màng công nghệ cao là hướng đi tất yếu. Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ chi phí mua thiết bị, phần mềm, đào tạo kỹ năng số cho xã viên; các HTX cần chủ động đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử như Voso, Postmart, Shopee, Tiki… để tiếp cận người tiêu dùng cả trong và ngoài nước. Chuyển đổi số không chỉ giúp HTX hoạt động minh bạch, hiệu quả mà còn giúp nông sản Việt nâng cao uy tín và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.

Bên cạnh đó, phát triển sản phẩm OCOP, sản phẩm đặc trưng vùng miền là hướng phát huy lợi thế của HTX trong phát triển kinh tế địa phương. HTX cần được hỗ trợ xây dựng thương hiệu, bao bì, nhãn mác, chứng nhận chất lượng; tham gia các hội chợ, triển lãm trong và ngoài nước; kết nối với chuỗi siêu thị, doanh nghiệp chế biến, đối tác xuất khẩu. Khi sản phẩm của HTX có thương hiệu mạnh, được chứng nhận vệ sinh – an toàn – chất lượng, khả năng cạnh tranh sẽ được nâng cao, mang lại thu nhập ổn định cho người dân.

Giải pháp quan trọng không kém là thúc đẩy mô hình HTX gắn với phát triển bền vững và kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn và nông nghiệp giảm phát thải đang trở thành xu thế. HTX cần được hỗ trợ chuyển đổi phương thức sản xuất, áp dụng quy trình sạch, quản lý chất thải, sử dụng năng lượng tái tạo, trồng trọt – chăn nuôi theo hướng thân thiện môi trường. Việc phát triển HTX môi trường, HTX năng lượng tái tạo, HTX tái chế rác thải nông thôn không chỉ góp phần bảo vệ môi trường mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống người dân nông thôn.

Cuối cùng, tuyên truyền và nâng cao nhận thức là yếu tố nền tảng. Người dân cần hiểu đúng bản chất HTX kiểu mới: tự nguyện tham gia, dân chủ, bình đẳng, cùng có lợi, hoạt động theo nguyên tắc thị trường và không phải mô hình bao cấp. Khi tư duy thay đổi, niềm tin vào mô hình HTX được củng cố, người dân sẽ tích cực tham gia, đóng góp và gắn bó dài lâu với HTX, tạo nên sức mạnh cộng đồng bền vững.

Tổng hòa các giải pháp trên cho thấy rằng việc phát huy vai trò then chốt của HTX trong phát triển kinh tế – xã hội không chỉ là nhiệm vụ của riêng HTX, mà là trách nhiệm chung của Nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức xã hội và từng người dân. Khi hệ sinh thái hỗ trợ HTX được xây dựng đồng bộ, khi chính sách được thực thi hiệu quả và khi cộng đồng cùng chung sức, khu vực kinh tế hợp tác sẽ thực sự trở thành một trong những trụ cột quan trọng của nền kinh tế Việt Nam hiện đại, bền vững và hội nhập.

Lê Hằng