Nạn phá rừng tác động đến thảm họa lũ lụt ở Indonesia như thế nào?

Theo dõi KTMT trên

Theo số liệu của chính phủ Indonesia, lũ lụt và lở đất do bão Senyar gây ra đã khiến khoảng 800 người chết và 564 người mất tích trên ba tỉnh Tây Sumatra, Bắc Sumatra và Aceh. Trận lở đất đã làm mất điện và gây cản trở lực lượng cứu hộ và cứu trợ tiếp cận các ngôi làng bị cô lập.

Bộ trưởng Lâm nghiệp Indonesia Hanif Faisol Nurofiq cho biết thảm họa này xuất phát từ biến đổi khí hậu, vốn làm gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan và gây thiệt hại môi trường; đồng thời, ông cũng chỉ ra diện tích rừng bị thu hẹp trên ba tỉnh chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.

Trận lũ lần này chủ yếu bắt nguồn từ mưa lớn do gió mùa kết hợp với một cơn bão nhiệt đới hiếm gặp. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng còn có một yếu tố khác góp phần làm tình hình nghiêm trọng hơn, đó là nạn phá rừng. Dòng nước lũ không chỉ cuốn phăng những sườn đồi sạt lở và lớp bùn đất mà còn mang theo cả gỗ, khiến dư luận đặt câu hỏi về mối liên hệ giữa tình trạng tàn phá rừng và thảm họa này.

Vậy, nạn phá rừng ở Indonesia đã tác động tới thảm họa lũ lụt này như thế nào?

Những tác động của nạn phá rừng

Các nhóm hoạt động vì môi trường cho biết nạn phá rừng liên quan đến khai thác mỏ và khai thác gỗ trái phép đã làm trầm trọng thêm thảm họa, nơi lở đất để lại những đống đổ nát và vũng bùn từng là nhà cửa. Hình ảnh những khúc gỗ trôi dạt vào bờ biển Sumatra sau trận lũ đã gây phẫn nộ trên mạng xã hội Indonesia.

Bộ Lâm nghiệp Indonesia được cho là đang điều tra cáo buộc về nạn khai thác gỗ trái phép tại các khu vực bị ảnh hưởng bởi lũ lụt. Bộ trưởng Lâm nghiệp Indonesia Raja Juli Antoni gọi thảm họa này là cơ hội để “đánh giá lại các chính sách ”. Theo ông Raja Juli Antoni, cán cân giữa kinh tế và sinh thái dường như đã nghiêng quá nhiều về phía kinh tế và cần phải được cân bằng.

Đó cũng là thông điệp mà các nhà môi trường Indonesia đã cảnh báo từ lâu. Bà Uli Arta Siagian, Giám đốc chiến dịch bảo vệ rừng và đồn điền của tổ chức bảo tồn Walhi cho biết, tại Batang Toru, một trong những khu vực chịu thiệt hại nặng nhất có tới 7 công ty khai thác mỏ đang hoạt động dọc khu vực thượng nguồn, trong đó, có một công ty khai thác mỏ vàng đã phá hủy khoảng 300 ha rừng.

Ngoài ra, nhà máy thủy điện Batang Toru đã khiến diện tích rừng mất 350 ha rừng. Bên cạnh đó, nhiều khu rừng rộng lớn cũng đã bị chuyển đổi thành các đồn điền dầu cọ.

Theo ông Herry Purnomo - Giám đốc quốc gia tại Trung tâm Nghiên cứu lâm nghiệp quốc tế và nông lâm thế giới (Indonesia) cho biết, tỷ lệ phá rừng ở Sumatra thuộc hàng cao nhất Indonesia. Ông Purnomo cho rằng tình trạng mất rừng làm tăng nguy cơ lũ lụt do đất trôi vào sông, nâng đáy sông và làm giảm khả năng thoát nước của hệ thống thủy văn trong những trận mưa lớn bất thường.

David Gaveau, người sáng lập tổ chức giám sát phá rừng Nusantara Atlas, cho biết từ năm 2001 đến 2024, toàn bộ Sumatra đã mất 4,4 triệu ha rừng. “Rừng thượng nguồn đóng vai trò như hàng rào bảo vệ: tán cây giữ lại một phần nước mưa trước khi rơi xuống đất; rễ cây giúp ổn định đất. Khi rừng bị chặt phá, nước mưa chảy nhanh vào sông, gây lũ quét”, ông Gaveau giải thích.

Trước kia, Sumatra được bao phủ bởi những cánh rừng nhiệt đới rậm rạp, hoạt động như một “tấm bọt biển tự nhiên” giúp giữ nước mưa và giảm tốc độ dòng chảy bề mặt. Thế nhưng, hàng trăm nghìn hecta rừng đã bị triệt phá để phục vụ các dự án khai thác mỏ lộ thiên. Theo cảnh báo của các chuyên gia môi trường, việc chặt phá rừng và đào xới đất đá đã làm suy giảm nghiêm trọng khả năng thấm nước của đất, khiến nguy cơ lũ quét và sạt lở đất tăng mạnh.

Không chỉ tàn phá thảm thực vật, hoạt động khai thác mỏ còn gây xáo trộn sâu tới hệ thống sông ngòi. Khối lượng lớn bùn đất từ các khu mỏ liên tục trôi xuống hạ lưu, bồi lấp lòng sông và khiến mực nước dâng nhanh hơn mỗi khi có mưa lớn.

Sau thảm họa lũ lụt ở Sumatra, Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto cũng đã lên tiếng kêu gọi hành động. “Chúng ta phải thực sự ngăn chặn nạn phá rừng và hủy diệt rừng. Bảo vệ rừng là điều tối quan trọng”, ông Subianto phát biểu ngày 28/11, khi mức độ thảm họa dần lộ rõ.

Bộ trưởng Năng lượng và Tài nguyên Khoáng sản Indonesia Bahlil Lahadalia cho biết nước này sẽ thu hồi giấy phép khai thác mỏ nếu phát hiện doanh nghiệp vi phạm quy định tại các khu vực bị lũ tàn phá ở Sumatra, giữa lúc ngày càng nhiều câu hỏi về tác hại của việc phá rừng trong việc làm trầm trọng thêm thảm họa.

“Nếu sau quá trình đánh giá cho thấy có vi phạm hoặc không tuân thủ, chúng tôi sẽ thực hiện trách nhiệm thu hồi giấy phép khai thác theo quy định”, ông Bahlil Lahadila cho biết.

Bên cạnh đó, Bộ Năng lượng và Tài nguyên Khoáng sản Indonesia cho biết, cơ quan này sẽ rà soát toàn bộ các hoạt động khai thác không tuân thủ quy trình, vốn gây suy thoái nghiêm trọng cho hệ sinh thái. Hiện nay, Bộ đang tập trung triển khai các biện pháp khắc phục tại những khu vực bị ảnh hưởng, trong đó có nhiệm vụ bảo đảm nguồn nhiên liệu phục vụ lực lượng ứng phó khẩn cấp.

Nhóm chuyên gia môi trường JATAM cho biết, các giấy phép hợp pháp chuyển đổi rừng thành khu vực khai thác hiện bao phủ khoảng 54.000 ha, phần lớn để phục vụ hoạt động khai thác mỏ.

Lũ lụt gần đây cũng gây ra hậu quả kinh tế và chính trị như chuỗi cung ứng bị gián đoạn khi hành lang giao thông ở Sumatra và Malaysia bị cắt đứt; thiệt hại nông nghiệp ở Thái Lan ảnh hưởng an ninh lương thực khu vực; hạ tầng ven biển bị tàn phá tại Philippines làm suy giảm doanh thu du lịch. Những tác động này cho thấy thảm họa không chỉ là cuộc khủng hoảng nhân đạo mà còn là cú sốc kinh tế lan tỏa xuyên biên giới.

Biến đổi khí hậu không phân biệt biên giới hay quản lý sinh thái. Lũ lụt và lở đất ở Đông Nam Á năm 2025 đặt ra lựa chọn quan trọng cho ASEAN, đó là tiếp tục xem thiên tai là thảm họa nhân đạo, hay thừa nhận chúng là vấn đề quản trị đòi hỏi cải cách hệ thống.

Thảm họa thiên nhiên có thể không tránh khỏi, nhưng tác động của nó có thể giảm thiểu. Đối với ASEAN, lũ lụt năm nay là lời nhắc mạnh mẽ rằng khả năng phục hồi phải được chia sẻ, thể chế hóa và ưu tiên, để khu vực chuyển từ dễ tổn thương sang vững vàng hơn.

Đức Bách