GS Hoàng Xuân Cơ: Kiểm định khí thải xe máy là bước đi tất yếu để giảm ô nhiễm không khí

Theo dõi KTMT trên

Trong bối cảnh ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP.HCM ngày càng gia tăng, chủ yếu từ bụi mịn PM2.5 – các hạt bụi có đường kính dưới 2,5 micromet – đang lan rộng cả về không gian và thời gian, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Nguồn phát sinh bụi và khí thải gây ô nhiễm không khí chủ yếu từ lĩnh vực giao thông vận tải, bao gồm bụi đường từ hoạt động lưu thông, khí thải từ phương tiện cơ giới sử dụng nhiên liệu hóa thạch như xăng dầu, và tình trạng nhiều phương tiện cũ kỹ không đạt tiêu chuẩn khí thải vẫn được phép lưu hành.

Tại tọa đàm “Kiểm định khí thải xe cơ giới và vấn đề chống ô nhiễm không khí” do báo Đại biểu Nhân dân tổ chức, GS.TS Hoàng Xuân Cơ - Trưởng ban Khoa học Hội Kinh tế môi trường Việt Nam cho rằng: "Xe máy, với số lượng khổng lồ tại Việt Nam – khoảng 70 triệu chiếc đang lưu hành đang góp phần lớn vào ô nhiễm, thậm chí cao hơn cả ô tô ở một số khía cạnh do số lượng đông và thiếu hệ thống xử lý khí thải". Một trong những nguyên nhân chính là số lượng lớn phương tiện cơ giới tham gia giao thông, trong đó có nhiều xe cũ không đảm bảo tiêu chuẩn khí thải và niên hạn sử dụng.

Thực tế, việc kiểm tra khí thải mô tô, xe gắn máy được khởi động nghiên cứu từ năm 2006 theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ (Quyết định 249/2005/QĐ-TTg). Tuy nhiên, các đề án và kế hoạch hành động sau đó chưa đạt mục tiêu cơ bản do hạn chế về nhận thức xã hội và điều kiện triển khai. Thách thức lớn nhất hiện nay là cơ sở hạ tầng kiểm định: cả nước hiện có khoảng 282 trung tâm đăng kiểm có khả năng thực hiện kiểm định khí thải xe máy, nhưng chưa đầy đủ thiết bị đạt chuẩn quốc gia, chỉ đáp ứng khoảng dưới 30% nhu cầu dự kiến. Ước tính, cả nước cần khoảng 5.000 cơ sở đủ điều kiện để kiểm định khí thải xe máy, nhằm tránh ùn tắc và chi phí cao cho người dân.

Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng Dự thảo quy định lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải xe mô tô, xe gắn máy lưu hành ở Việt Nam. Lộ trình dự kiến bắt đầu thí điểm tại Hà Nội và TP.HCM từ tháng 7/2027, với xe trên 5 năm tuổi phải kiểm định định kỳ (24 tháng/lần cho xe 5-12 năm, 12 tháng/lần cho xe trên 12 năm), sau đó mở rộng toàn quốc đến năm 2030; xe dưới 5 năm được miễn kiểm định lần đầu. \

Lộ trình này tạo cơ sở pháp lý để từng bước loại bỏ phương tiện không đạt chuẩn, thúc đẩy chuyển đổi sang phương tiện sạch, thân thiện với môi trường, đồng thời thực hiện cam kết quốc tế của Việt Nam về giảm phát thải khí nhà kính và ứng phó biến đổi khí hậu, hỗ trợ phát triển giao thông đô thị bền vững theo chiến lược quốc gia.

Theo Trưởng ban Khoa học Hội Kinh tế môi trường Việt Nam, đây là bước đi cần thiết nhưng phải triển khai khả thi, từng bước để đảm bảo hiệu quả và sự đồng thuận từ người dân. Do đó, việc xây dựng và ban hành quy chuẩn khí thải cho xe máy là tất yếu trong lộ trình kiểm soát ô nhiễm không khí do phương tiện giao thông gây ra. Một quy chuẩn thành công phải đảm bảo ba yếu tố then chốt: tính khả thi về hạ tầng và chi phí (xã hội hóa qua đại lý sửa chữa, gara), sự đồng thuận từ người dân (qua tuyên truyền và hỗ trợ thay thế xe cũ), và hiệu quả thực tế trong việc giảm phát thải (tập trung vào CO, HC, không bao gồm PM2.5 ban đầu).

GS.TS Hoàng Xuân Cơ bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ đối với Quyết định số 2530/QĐ-TTg ngày 19/11/2025 của Thủ tướng Chính phủ, phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2026-2030, tầm nhìn đến năm 2045. "Đây là một quyết định rất sát với thực tế, lần đầu tiên đưa ra mục tiêu cụ thể như giảm nồng độ PM2.5 trung bình năm tại các trạm quốc gia ở Hà Nội xuống dưới 40 microgram/m³ (giảm 20% so với mức trung bình năm 2024 khoảng 47-50 microgram/m³) đến năm 2030. Trước đó, các kế hoạch chưa có con số định lượng rõ ràng như vậy”, ông nói.

Ông lưu ý rằng việc giảm chỉ 1 microgram/m³ PM2.5 cũng đòi hỏi đầu tư lớn và nỗ lực lâu dài. "Trên thế giới, họ đã làm rất nhiều để giải bài toán chất lượng không khí. Đây là một bài toán rất dài hơi, cần từng bước một, từng hành động nhỏ. Vì vậy, tôi ủng hộ quyết định đưa ra kiểm định khí thải xe máy," GS.TS Cơ nhấn mạnh.

Tuy nhiên, ông cảnh báo cần triển khai theo cách "vừa làm vừa rút kinh nghiệm, vừa phải xã hội hóa chứ không thể làm ngay lập tức và mong đợi kết quả lâu dài luôn." Theo ông, cần chuẩn bị tinh thần cho cả chính quyền và người dân, đồng thời lo ngại về hạ tầng chưa đáp ứng đủ nhu cầu.

Bổ sung vào đó, GS.TS Cơ đánh giá cao sự phát triển của hệ thống giao thông công cộng tại Hà Nội, với nhiều tuyến xe buýt điện, ô tô chạy khí nén và tàu điện trên cao đã đi vào hoạt động. "Tuy nhiên, đủ chưa thì câu trả lời chắc chắn là chưa đủ. Chúng ta không thể làm nhanh được," ông nhận xét, nhấn mạnh nhu cầu tiếp tục đầu tư để hỗ trợ chuyển đổi từ xe máy cá nhân sang phương tiện công cộng xanh, theo mục tiêu 100% phương tiện giao thông công cộng tại Hà Nội và TP.HCM sử dụng năng lượng sạch đến năm 2030.

GS.TS Hoàng Xuân Cơ cũng đề cập đến Quyết định số 876/QĐ-TTg ngày 22/7/2022 của Thủ tướng Chính phủ, phê duyệt Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí metan của ngành giao thông vận tải. Quyết định này đặt mục tiêu phát triển hệ thống giao thông xanh, hướng tới phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, với lộ trình từng bước đến năm 2040 không cấp phép sản xuất và lưu hành mới cho các loại xe động cơ xăng. "Theo tôi, về nguyên tắc thì tôi rất ủng hộ, và tôi nghĩ rằng về lâu dài đây là một bước mang lại lợi ích rất lớn," ông khẳng định.

Ông cho rằng quyết định kiểm định khí thải sẽ là "bước đánh động" để người dân hiểu rằng toàn quốc sẽ thực hiện việc này. "Đối với ô tô, chúng ta đã làm được rồi, chỉ cần theo quy trình. Ví dụ, đến tháng 7/2027 tại TP.HCM và Hà Nội, xe máy phải có phiếu kiểm định, thì người dân sẽ có ý thức và trách nhiệm thực hiện," GS.TS Cơ ví dụ. Và Việt Nam, theo ông, cũng giống như thế giới là cần vừa làm vừa rút kinh nghiệm để đảm bảo tính khả thi.

Ý kiến của GS.TS Hoàng Xuân Cơ phản ánh sự đồng thuận từ giới chuyên gia về nhu cầu hành động quyết liệt nhưng thực tế trong cuộc chiến chống ô nhiễm không khí. Với các quyết định mới từ Chính phủ, Việt Nam đang tiến gần hơn đến mục tiêu không khí sạch – giảm PM2.5 trung bình 5 µg/m³ mỗi 5 năm sau 2030, đạt quy chuẩn quốc gia vào năm 2045.

Bảo Loan